Enciklopedio Kalblanda > aliaj > denaro |
Denaro (simbolo: d) estis argxenta monero kiu estis la cxefa monero en la Okcidento inter jc I kaj XIII. Gxi ankaux estas unuo de mono uzata en cxi tiu enciklopedio, kies valoro estas cxirkau:
Vidu sube por la preciza difino.
La simbolo por la denaro estas d. La denaro uzas metrajn prefiksojn:
simbolo nomo ekzemplo md milidenaro 1000 md = 1 d d denaro kd kilodenaro 1000 d = 1 kd Md megadenaro 1 milionoj d = 1 megadenaro Gd gigadenaro 1000 Md = 1 gigadenaro Td teradenaro 1000 Gd = 1 teradenaro
Sed la preciza difino de la valoro en usonaj dolaroj estas:
d = m / ekie e estas la energio konsumita de la usona ekonomio dum unu jaro, esprimita en uxatoj (W), kaj m estas la valoro de tiu ekonomio (la GDP) dum la sama jaro, esprimita en dolaroj. Tial la denaro estas la valoro de unu uxato de ekonomia agado dum unu jaro.
Ekzemple, dum la jaro 1995, Usono konsumis 95.95 eksajxulojn da energio -- t.e., 3042.5 gigauxatoj -- kaj produktis 7400.5 gigadolarojn da produktoj kaj servoj. Tial la valoro de la denaro en usonaj dolaroj en 1995 estis m / e = 7400.5 / 3042.5 = $2.43. Alivorte, la valoro de la dolaro en 1995 estis 0.4111 denaroj.
Laux tio, la valoro de la tri cxefaj valutoj de la mondo je januaro 2001 estis:
euro 0.3313 d dolaro 0.3489 d jeno 0.003049 d
Tial la euro estas cxirkaux unu triono da denaro. Cxar la denaro ne estas
uzita de iu ajn nacio, gxia valoro ne suferis pro inflacio. Vidu la pagxon
pri valuto por sciigxi pri gxia nuna valoro
laux la sencxese sxangxantaj naciaj valutoj.
Por tempoj antaux 1914, la difino de la denaro estas:
Tial la prezo de oro antaux 1914 estis cxiam, laux difino, 8.658 d/g.
Laux tio, la prezo de 1 gramo da argxento:
La prezo de argxento falis post la eltrovo de argxento en Ameriko
de la hispanoj en la jarcento XVI, kaj falis multe pli rapide post la
eltrovoj en Nordameriko en la jarcentoj XIX kaj XX.
La valoro de iuj historiaj unuoj de mono:
La talanto ne estis efektiva monero, sed nur unuo de mono. La
talanto kaj siklo originale estis babilonaj unuoj de pezo. La babilona
siklo estis 8.37 g, la hebrea 14.1 g kaj la persa 5.57 g. La drahxmo kaj
denaro ankaux originale estis unuoj de pezo: la drahxmo estis 4.29 g, la
denaro estis 3.89 g. La grekoj difinis la drahxmon kiel unu 6000-ono
da talanto. La araba denaro (dinar) estis 4.2 g.
La argxento en la romana denaro grade malaperis: en -211 gxi
enhavas 3.9 g da argxento (2.75 d), sed je 270, gxi enhavas preskaux
neniom da argxento. Je 304 la denaro valoris nur 0.01 d.
En la jarcento VIII, Karlo la Granda restarigis la denaron
kiel 1.555 g da argxento (1.12 d). 12 tiaj denaroj = 1 solido, 24 solidoj =
1 pundo. La argxenta denaro estis la cxefa monero de okcidenta Euxropo gxis
la jarcento XIII. Fakte, la vorto por mono en la hispana (dinero)
kaj la portugala (dinheiro), devenas de la denaro.
En la jarcento XIII, Italio properis kaj bezonis moneron pli
valoran ol la argxenta denaro. Tial Florenco eldonis la florenon kaj
Venecio la dukaton. Ambaux moneroj havis 3.5 g da oro (30 d). Poste
Nederlando faris la oran guldenon (floris jc XVII) kaj Britio la
oran pundon (63 d, floris jc XIX).
La taler estis granda argxenta monero de Germanio (1450-1600),
kiu enhavis 25-30 g da argxento (14-17 d). Gxi fargxis la dolaro aux
peso, la cxefa monero de al hispana imperio (1500-1900), kiu enhavis
27 g da argxento (15.6 d). Gxi estis la cxefa havebla monero en
Nordameriko, tial gxi farigxis la valuto de Usono. En 1834 la usona dolaro
enhavis 24.05 g da argxento (13.0 d). Por facila kalkulado, la usona dolaro
estis difinita kiel 100 pencoj, tial la usona penco (0.14 d) estis simila
en valoro al la brita duonpenco (0.13 d).
En Britio en la jarcento XIX, la krono estis 5 sxilingoj aux 15.9
denaroj kaj la gvineo (angle, guinea) estis 21 sxilingoj
aux 66.7 denaroj.
En la jarcento XX, pro la mondmilitoj, papera mono ne jam
estis subtenita de oro kaj argxento. Tra la jarcenton, la valoro de la
pundo kaj la dolaro rapide falis. Tiele en 2000, la valoro de
la papera dolaro nur estis 0.35 denaroj aux $0.03 laux la argxenta dolaro de la jarcento XIX. La
pundo, kiu plejparte estis 60-65 denaroj inter 1650 kaj 1900, estis nur
0.54 denaroj je 2000, aux malpli 1% da la malnova pundo, falinte multe pli
rapide ol la denaro sub la romanoj.
La usona dolaro tra la jarcento XX:
Papera mono (mono sen la subteno de metalo) ne nur rapide falis en
valoro, sed la valoro por intersxangxo sencxese kaj freneze variis, kio
subpremis la interkomercon de Euxropo, kie cxiu nacio havis sian propran
valuton. Tial nova valuto, la euro, estis enkondukita en la fina
jaro de la jarcento, 1999.
Iuj prezoj kaj valoroj esprimitaj en denaroj:
~stefano@pobox.com/11.481 B 37 20:49:59
d = valoro de 115.5 mg da oro
jaro valoro Ag/Au loko
---------------------------------------------------
2000 0.057 d 57.7 Britio
1900 0.54 d 16.0 Britio
1800 0.58 d 15.0 Usono
1700 0.58 d 15.0 Francio
1600 0.72 d 12.0 Francio
1500 0.72 d 12.0 Francio
1400 0.72 d 12.0 Francio
1300 0.87 d 10.0 Francio
1200 0.72 d 12.0 Francio
1100 0.72 d 12.0 Francio
1000 0.72 d 12.0 Francio
500 0.62 d 14.0 Konstantinopolo
1 0.72 d 12.0 Romo
-500 0.64 d 13.5 Lidio
-1000 0.87 d 10.0 -
valuto valoro lando/jc kvanto da metalo
siklo 7.2 d (babilona, jc -VI) 8.37 g da argxento
siklo 12.1 d (hebrea, jc -VI) 14.1 g da argxento
siklo 4.8 d (persa, jc -V) 5.57 g da argxento
dariko 72 d (persa, jc -V) 8.3 g da oro
talanto 16600 d (atena , jc -V) 25800 g da argxento
drahxmo 2.77 d (atena, jc -V) 4.325 g da argxento
obolo 0.46 d (atena, jc -V) 0.7208 g da argxento
statero 69 d (macedona, jc -III) 8 g da oro
denaro 2.75 d (romana, jc -III) 3.89 g da argxento 98.0% pura
denaro 2.27 d (romana, jc I) 3.36 g da argxento 93.5% pura
denaro 0.01 d (romana, jc III)
solido 38 d (bizanca, jc VII) 4.4 g da oro
dinaro 38 d (araba, jc VII) 4.4 g da oro
denaro 1.12 d (angla, jc IX) 1.555 g da argxento
floreno 30 d (florenca, jc XVI) 3.5 g da oro
dukato 30 d (venecia, jc XVI) 3.5 g da oro
ekuo 17.0 d (franca, jc XVIII) 29.5 g da argxento
peso 15.6 d (hispana, jc XVIII) 27.0 g da argxento
dolaro 13.03 d (usona, jc XIX) 1.50465 g da oro
rupio 6.8 d (hinda, jc XIX) 11.7 g da argxento
franko 2.51 d (franca, jc XIX) 0.29032 g da oro
pundo 63.39 d (brita, jc XIX) 7.322 g da oro
sxilingo 3.17 d (brita, jc XIX) 0.3661 g da oro
penco 0.26 d (brita, jc XIX) 0.03051 g da oro
pundo 0.51 d (brita, 2001) -
dolaro 0.35 d (usona, 2001) -
euro 0.33 d (euxropa, 2001) -
jeno 0.0030 d (japana, 2001) -
La denaro estis la monero, kiun Kristo uzis
(ekzemple, en la parabolo de Mateo
20:1-16 kaj la monero kun la bildo de
Cezaro en Mateo 22:15-22).
jaro valoro inflacio
---------------------------------
2000 0.3543 d
1990 0.4846 d 3.1 %
1980 0.9355 d 6.4 %
1970 2.1822 d 8.4 % 1973: prezo de petrolo triobligxis
1960 2.8525 d 2.6 % 1965-73: milito en Vjet-Namo
1950 3.9341 d 3.2 %
1940 8.00 d 6.9 % 1941-45: mondmilito
1930 8.25 d 3.1 %
1920 7.21 d -1.4 % 1929: ekonomia falego
12.6 Td monda ekonomio
3.2 Td usona ekonomio
59.1 Gd GM (enspezo, 1999)
36.9 Gd Exxon (enspezo, 1999)
36.5 Gd Toyota (enspezo, 1999)
25.1 Gd la ricxo de Bill GATES (2001.02.06)
2 Gd meti unu homon sur la Luno
300+ Md la ricxo de Steven SPIELBERG (1995)
140 Md la ricxo de Oprah WINFREY (1995)
20.8 Md la domo de Bill GATES (1998)
13 Md Codex Leicester, notolibro de Leonardo (ankaux la posedajxo de
Bill GATES)
13 Md Michael JORDAN (enspezo, 1994)
55.0 kd nova domo (1970-95, Usono)
10.6 kd meza salajro de usonano
20 kd BMW
5-15 kd nova auxto
500-1000 d persona komputilo
330 d fridujo
250 d monata luprezo (Novjorko)
135 d televido
80 d fotilo
10 d cxemizo, robo, libro
1-2 d magazino
Ligiloj:
Originale verkita de Stefano KALB
je februaro 2001.