| Enciklopedio Kalblanda > religio > kristanismo > Jesuo Kristo |
Jesuo Kristo (-5? al 30?) (latine, Jesus Christus; greke, Iesous Hxristos), juda predikanto kaj profeto, fondis kristanismon, lia speco de judismo kiu farigxis unu el la cxefaj religioj de la mondo. Kristanoj kredas ke li estas Dio kaj aliajn mirindajxojn pri li. Dio aux ne, klare li estas unu el la plej influa homo de historio, kune kun Mohameto kaj Budho. Li cxefrolas en la dua kristana parto de la Biblio, la Nova Testamento.
Notu: Cxi tiu artikolo asertas pri li nur tion, kion
samepokaj nekristanaj fontoj asertis pri li, kaj raportas kristanan
aux partian kredon pri li kiel tia.
Kristanoj diras ke cxe lia naskigxo estis stelo de Bet-Lehxem
super li. Eble gxi estis la nova stelo observita de cxinaj astronomiistoj
en la printempo de -5, aux eble la Haleja kometo en la auxtuno de
-12. La astronomo Keplero opiniis ke
Jesuo naskigxis en -7, kiam pluraj planedoj estis cxe la sama loko
en la cxielo.
Kiel tia fiaskema juda profeto farigxis fondinto de monda religio? La
kriza fakto estas ke liaj sekvantoj kredis ke Jesuo levigxis el la
mortintoj. Bedauxrinde, nur kristanaj fontoj raportis pri tio, kaj ecx
ili ne raportas pri ia ajn postmorta apero antaux nekredantoj (escepte de
la raporto de la evangelio de Petro, evangelio ne akceptita de
kristanoj). Sed la kristana kredo pri la relevigxo ne nur estas afero de
fido, sed ankaux estas racia
argumento por gxia historieco.
Laux la raporto de la Biblio, la
postmortaj aperoj emis okazi je tagigxo aux krepusko al sekvantoj en
loko izolita (ekz., la tombo, serurita cxambro, strando aux vojo malplena).
Jesuo regis la aramean kaj eble iom de la greka (la komerca
lingvo). Laux la Biblio li ankaux
estis alfabeta kaj povis legi la hebrean.
Laux:
judismo
kristanismo
gnostikismo
islamo
modernismo
Laux la judoj, Jesuo estis
falsa kaj blasfemata profeto kiu sorcxis kaj logis judanojn for de
judismo. Kvankam ili atendis la Kriston anoncitan de siaj profetoj,
ili kredis ke la Kristo estus regxo karna kaj politika kiu venkus kaj regus
la mondon en epoko de paco, tute malsimile al Jesuo. La titolo
Kristo devenas de la greka vorto hxristos, la oleo metita
sur nova juda regxo dum lia entronigxo.
Laux la kristanoj, Jesuo estis
tute Dio kaj tute homo (sed sen peko), kaj fakte estas la solenaskita
Filo de Dio: li estis naskigita de virgulino, Maria, kiu estis gravedigita de la Spirito
Sankta (t.e., Dio). Post lia morto sur la kruco, li estis entombigita. Li
subeniris al infero kaj, je la tria tago, estis relevigita el la mortintoj
kaj, post 40 tagoj sur tero, supreniris al cxielo, kie li nun estas,
dekstre de la Patro. Jesuo revenos al tero je la Tago de Jugxado
kiam li jugxos cxiun homon, vivantan aux mortintan: la bona vivos cxiam en
la Regno de Dio kaj la malbona vivos cxiam brulantaj en lago de fajro
(infero). Jesuo mortis sur la kruco kiel pago al Dio por niaj pekoj,
savante nin el infero (sed nur se ni kredas al li).
Laux la Nova Testamento, Jesuo neniam klare diris ke li
estas Dio aux la Filo de Dio. Li neniam ecx nomis sin Jesuo --
anstataux li uzis la kuriozan titolon, Filo de Homo.
Aliflanke, li ne korektis aux neis la uzon de Filo de Dio kaj
agas kiel Dio, ne kiel homo: ekzemple, li pardonis pekojn kaj
piediris sur la maro. Lia dieco estas manifestita ne per diro sed per
ago.
"Tute Dio, tute homo": en la fruaj jarcentoj, multe de
herezoj temis pri la dieco kaj homeco de Jesuo kaj la preciza rilato
inter la du. Finfine, je la jarcento IV, la Eklezio asertis ke
Jesuo estas, de nasko, tute homo kaj tute Dio, ke li enhavas du
naturojn (dia kaj homa) sed estis nur unu persono. Sed kvankam li
estis tute homo, li estis naskigita sen la originala peko de Adamo
(la unua homo laux judismo, kristanismo kaj islamo), sen naturo
pekema.
Al kristanoj, Sankta Pauxlo,
kiu verkis preskaux duonon de la Nova Testamento, estas la precipa
interpretisto de Jesuo.
Resumo de la kristana kredo pri Jesuo estas en La Kredo Nicea.
Laux la gnostikoj, Jesuo estis
nek Dio nek homo sed Sendinto de Lumo de Dio. Kaj ne de la juda Dio aux la
katolika Dio, kiu estis dio pretenda, sed de la vera Dio. La misio de Jesuo
ne estis morti por niaj pekoj, sed por transdoni al ni sekretan scion,
(greke, gnosis), por liberigi nin de iluzio kaj de cxi tiu
koruptita mondo. La cxefa evangelio de la gnostika Jesuo estas la evangelio de Tomaso, kiu estis
verkita en la jarcento I aux II. La unuaj komentaroj pri la evangelio de Johano estis gnostikaj,
tial gnostikismo estas tre frua kaj eble radika formo de kristanismo.
Laux gnostikismo, Jesuo nur sxajne suferis kaj mortis sur la kruco. Tial
lia relevigxo ne estis neatendita.
...
Laux la islamanoj, Jesuo estis
sankta profeto de Dio, faris miraklojn, estis najlita al kruco kaj ecx
estis naskigita de la virgulino Maria per la spirito de Dio, sed li ne
estas Dio aux filo de Dio -- ideo blasfema al islamo. Li estas menciita
en la Korano kune kun Moseo, Abraham, Noah,
Mohameto, ktp, kiel profeto, kaj estas
tute homa kiel ili. Ekzemple, Jesuo, kiel Moseo, povis fari miraklojn
cxar Dio donis la potencon al li -- ne cxar li estis Dio mem. La kristanoj
ne komprenis tion kaj faris lin dio.
Kiel la kreskinta miskompreno (= judismo) pri la mesagxo de Moseo
necesigis la alvenon de Jesuo, tiel la kreskinta miskompreno (=
kristanismo) pri la mesagxo de Jesuo necesigis la alvenon de Mohameto, la fina profeto.
Pri la kruco kaj relevigxo, laux la Korano, Jesuo nur
sxajnis morti sur la kruco kaj poste Dio levigis lin al
si.
Laux la modernistoj, Jesuo eble
ne ecx ekzistis sed estis mito inventita de fisxkaptistoj kaj
kredita de naivaj kamparanoj. Aux eble Jesuo fakte ekzistis kaj estis sagxa
homo, sed li certe ne faris miraklojn aux relevigxis el la mortintoj kaj
tial ne estis Dio veninta al tero. Modernismo estas materialisma en
filozofio kaj tial kredas ke miraklo estas malebla. Tial gxi kredas
ke la kristana rakonto pri Jesuo necese malpravas iele. (Legu la tezon de
Humo kontraux mirakloj en Cxapitro 10 de
Pri Homa Kompreno). La plej klera versio de la modernisma
Jesuo estas la de usona profesoro John Dominic CROSSAN en lia 1991
libro, The Historical Jesus ("La Historia Jesuo").
La modernistoj interpretas la miraklojn (aux almenaux la raportojn
pri ili) kiel pruvo ke Jesuo estas mito; la judanoj ke li estis
sorcxisto; la islamanoj, ke li estis santka profeto; kaj
la kristanoj, ke li estas Dio mem -- sed nur la kristanoj kredas
ke li levigxis el la mortintoj.
La precipa fonto pri Jesuo estas la kvar evangelioj de
Mateo, Marko, Luko, kaj Johano
en la Biblio. Cxi tiuj estis
verkitaj dum 70 - 100 (t.e., pli ol 40 jaroj post la morto de
Jesuo) kaj rakontas pri Jesuo laux la kristana kredo.
Laux Sankta Ireneo de la jarcento II,
Marko estis la evangelio de Sankta Petro verkita de lia
sekvinto Marko, Luko estis la evangelio de Sankta Pauxlo verkita de lia sekvinto Luko, kaj
Johano estis la evangelio de Sankta Johano verkita de li mem
en maljuneco en Efeso.
La evangelio de Tomaso ankaux eble devenas de la
1-a jarcento (sed ankaux eble de la 2-a), sed la Eklezio ne gxin rekonis
kiel vera evangelio kaj tial la Biblio ne enhavas gxin.
Ekzistas ankaux aliaj evangelioj, ekzemple la de Petro,
Filipo, Maria kaj
Hebreoj, el kiuj ni nur havas erojn, sed ili sxajne
estis verkitaj en la jarcento II aux poste.
Kleruloj rekonstruis el la evangelioj de Mateo kaj
Luko
la perditan
evangelion de Q;
kaj el Johano,
la perditan evangelion de
Signoj. Ili eble estis verkitaj dum 50-70.
Sed la senduba plej frua fonto pri Jesuo ne estas la evangelioj,
sed la leteroj de Sankta Pauxlo,
verkitaj dum 48-63 (du jardekoj post la morto de Jesuo). Spite ilia
frueco, ili priskribas la tute tradician kristanan
komprenon pri Jesuo -- Jesuo kiel la Filo de Dio enkarnigita kiel
homo por morti por niaj pekoj kaj relevigita el la mortintoj.
La precipaj fontoj el la jarcento I laux jardeko:
La Didahxo kaj 1 Klemento ne aperis en
kristanaj biblioj post la jarcento IV. 1 Klemento estas letero
de Klemento (papo 88-97) al la eklezio de Korinto. La Didahxo
estas la baza instruo de Jesuo kaj siaj apostoloj.
(La Biblio estas havebla en
Esperanto en kelkaj formoj).
De la Prediko sur la Monto (Mateo
5-7):
Felicxaj estas la malricxaj en spirito, cxar ilia estas la regno de la
cxielo.
Vi auxdis, ke estas dirite al la antikvuloj: Ne mortigu, kaj kiu
mortigos, tiu estos en dangxero de jugxado; sed mi diras al vi, ke kiu
koleras kontraux sia frato, tiu estos en dangxero de jugxado.
Vi auxdis, ke estas dirite: Ne adultu; sed mi diras al vi, ke cxiu, kiu
rigardas virinon, por deziri sxin, jam adultis je sxi en sia koro.
Vi auxdis, ke estas dirite: Okulon pro okulo, kaj denton pro dento; sed
mi diras al vi: Ne rezistu al malbono; sed al tiu, kiu frapas vian dekstran
vangon, turnu ankaux la alian.
Vi auxdis, ke estas dirite: Amu vian proksimulon, kaj malamu viajn
malamikojn; sed mi diras al vi: Amu viajn malamikojn, kaj pregxu por viaj
persekutantoj; por ke vi estu filoj de via Patro, kiu estas en la cxielo;
cxar Li levas Sian sunon sur la malbonulojn kaj bonulojn, kaj sendas pluvon
sur la justulojn kaj la maljustulojn.
Vi ne povas servi al Dio kaj al Mamono! Tial mi diras al vi: Ne zorgu
pri via vivo, kion vi mangxu, aux kion vi trinku; nek pri via korpo, kion
vi surmetu. Cxu la vivo ne estas pli ol nutrajxo, kaj la korpo pli ol
vestajxo?
Kaj dum via pregxado ne vante ripetadu, kiel la nacianoj; cxar ili supozas,
ke ili estos auxskultitaj pro sia multvorteco. Ne estu similaj al ili; cxar
via Patro scias, kion vi bezonas, antaux ol vi petas de Li. Vi do pregxu
jene:
Cxar se vi pardonas al homoj iliajn kulpojn, via Patro cxiela ankaux
pardonos al vi. Sed se vi ne pardonas al homoj iliajn kulpojn, via Patro
ankaux ne pardonos viajn kulpojn.
Kion vi deziras, ke la homoj faru al vi, vi ankaux faru al ili; cxar cxi
tio estas la legxo kaj la profetoj.
~stefano@pobox.com/11.481 B 37 20:50:00
Vivo
Jesuo naskigxis cxirkaux -6 -- eble je la printempo de -5 --
en Judio, gubernio de Romio. Laux tradicio, lia naskigxtago estas festata
je la 25-a de decembro (Kristnasko), kvankam li probable naskigxis en la
printempo (notu la sxafistojn en la rakonto pri lia naskigxo en la Biblio).
Kiam Maria, lia patrino, gravedigxis,
sxi ne estis edzinigita. Unuj diris ke lia patro estis Jozefo,
tiama fiancxo de Maria, aliaj romia soldato, kaj ecx aliaj -- la kristanoj
kaj islamanoj -- la spirito de Dio. Dum parto de lia infaneco, Jesuo logxis
en Egipto. Li sxajne havis almenaux unu fraton, Jakobo, kvankam li
eble estis kuzo aux duonfrato.
Jesuo faris miraklojn, allogis sekvantojn for de Judismo,
instruis novan legxon kaj religion, kaj ecx antauxdiris sian morton.
Estante minaco kontraux Juda religio kaj Romia politika potenco, li aperis
antaux Pontio Pilato, la Romia auxtoritato de Judio (reginte
26-36), kaj, jugxata kulpa, estis mortigita sur kruco de
Romioj soldatoj. Li estis mortigita je la tago antaux Pasko (grava Juda
ferio je la komenco de printempo) cxirkaux 30 por krimoj kontraux
religio. Kiam li mortis, la cxielo estis mallumigita.
Interpreto
Notu: laux kristanismo, Dio estas
unu sed ankaux tri: li estas tri personoj en unu substanco: La
Patro, Dio kiel la cxiopova kreanto de tero kaj cxielo; La Filo,
Dio kiel homo, kiel Jesuo mem; kaj La Spirito Sankta, Dio kiel
spirito kiu eniras en la koron de kredanto kaj donas gracon por fidi kaj
bonagi. Cxi tio estas la mistero de La Sankta Triunuo.
Fontoj
Diroj:
Felicxaj estas la plorantaj, cxar ili konsoligxos.
Felicxaj estas la humilaj, cxar ili heredos la teron.
Felicxaj estas tiuj, kiuj malsatas kaj soifas justecon, cxar
ili satigxos.
Felicxaj estas la kompatemaj, cxar ili ricevos kompaton.
Felicxaj estas la kore puraj, cxar ili vidos Dion.
Felicxaj estas la pacigantoj, cxar filoj de Dio ili estos nomataj.
Felicxaj estas tiuj, kiuj estas persekutitaj pro justeco, cxar ilia
estas la regno de la cxielo.
Patro nia, kiu estas en la cxielo,
Via nomo estu sanktigita.
Venu Via regno,
plenumigxu Via volo, kiel en la cxielo, tiel ankaux sur la tero.
Nian panon cxiutagan donu al ni hodiaux.
Kaj pardonu al ni niajn sxuldojn, kiel ankaux ni pardonas al niaj
sxuldantoj.
Kaj ne konduku nin en tenton, sed liberigu nin de la malbono.
Ligiloj:
Originale verkita de Stefano KALB
je januaro 1996.
