| Enciklopedio Kalblanda > lingvo > hindeuxropana > latinida > franca |
parolantoj: 125 milionoj (42% kiel fremda lingvo)
landoj: Francio kaj la landoj de gxia eksimperio: Kanado, Algxerio,
Haitio, Eburbordo, Belgio, Zairio, ktp
origino: de la vulgara latina
de Francio (precipe de Parizo), cx 950
skribo: latina
specimeno:
saluton
Notre Père qui es aux cieux!
Que ton nom soit sanctifié;
que ton règne vienne;
que ta volonté soit faite
sur la terre comme au ciel.
Donne-nous aujourd'hui notre pain quotidien;
pardonne-nous nos offenses,
comme nous aussi nous pardonnons à ceux qui nous ont offensés;
ne nous induis pas en tentation,
mais délivre-nous du malin.
- Mateo 6.9-13
La franca lingvo estas latinida lingvo parolata de 125 milionoj (41.6% kiel dua lingvo), precipe en Francio, Belgio, Svislando, Kanado, Haitio, Okcidenta Afriko kaj Polinezio. Gxi estas oficiala lingvo de UNO kaj unu el la cxefaj internaciaj lingvoj en Afriko. La franca estas la plej disvastigita lingvo en la mondo kaj, kun la angla, gxi estas unu el la du vere mondaj lingvoj.
La franca estis unu el la cxefaj fontoj el kiu Esperanto pruntis vortojn. Ekzemple: cxe, oni, dimancxo, cxevalo, mangxi, fermi, frapi .
Laux la Encyclopedia Britannica, almenaux cxi tiuj nacioj enhavas pli ol unu milionon da francalingvanoj en 1990:
Notu bone ke diversaj nacioj kalkulas siajn lingvanojn malsame. Ekzemple, la cifero por Usono nur enhavas tiuj, kiuj parolas france cxe hejmo, sed ne tiuj, kiuj lernis kaj bone regas la lingvon ekster la hejmo (ekzemple, en infaneco. en lernejo, ktp. La franca estas unu el la cxefaj lingvoj instruita en usonaj lernejoj). Malmulte de nacioj kalkulas dualingvanojn de lingvoj neoficialaj.
La franca devenas rekte el la
vulgara latina parolita en Francio en la jarcento -I
post la venko de Cezaro. La vulgara latina ne estis la klasika latina
de Cezaro kaj Cicerono, sed la latina efektive parolata de la
vulgaruloj de la Imperio, la latina de
la Vulgato.
Ecx en la tagoj de la Imperio, la vulgara latina enhavas
latinidajn ecojn.
Dum 1200-1900, la nacia registaro en Parizo disvastigis sian
dialekton tra la tuta lando.
En la jarcentoj XVIII kaj XIX, la franca estis la
internacia lingvo de kulturo kaj diplomatio en la Okcidento. Pro tio,
Marie CURIE, ekzemple, plenagxigxis en Pollando sed, kiel plenagxulo
kaj sciencisto, logxis kaj laboris en Francio. Tio ankoraux okazas
ecx hodiaux, sed estas pli ofte per la angla.
Dum la jarcento XIX kaj XX, la franca estis disvastigita
tra la mondo per la franca imperio, precipe al Afriko, Vjetnamo kaj
Polinezio. Sed la imperio disfalis post 1945, kaj kun tio la potenco
de la franca kiel monda lingvo. La imperio de Britio ankaux disfalis
post la milito, sed la angla estis subtenita de la levigxo de Usono
kiel monda potenco. Aliflanke, la kultura ligilo de Francio kun la
nacioj de sia pasinta imperio estas gxenerale pli forta ol la sama de
Britio.
500
Dum 500-1000, post la disfalo de Romio, la latina de Francio,
plejparte izolita de la latina de Hispanio kaj Italio, farigxis iom
post iom nova lingvo: la franca mem.
1000
En 1066, francalingvanoj atakis kaj regis Brition, profunde
influinte la disvolvigxon de la
angla, kiu ecx hodiaux enhavas multe de francaj vortoj. En la
jarcento XII, la provenca, la franca de la sudo, floris inter la
trobadoroj.
Ecx en tiama Italio, la franca estis la komuna lingvo inter komercistoj.
1500
Ligiloj:
Originale verkita de Stefano KALB
je februaro 1996.
~stefano@pobox.com/11.481 B 37 20:49:59