Ëma

dIdI ka pnnaa
sampadkIya
p`qama AnauBaUit ³p`qama rcanaa´

kamaroDÀ kmalaoSvar
saaxaa%kar
idnaoSanaindnaI Dalaimayaa sao cand`kanta
khanaI
[sa baar : ]Yaa mahajana
maui> : maIra saIkrI
laGau kqaaeM
har ga[- SaornaI : sauQaa Baaga-va 'dRYTa'
dao laGaukqaaeM : maMjau gauPta1
kivataeM 
yaadoM : ramadrSa imaEa
kuC nahIM haota jaba : baladova vaMSaI
]sanao kha qaa : saunaIta jaOna
phcaana : [ndu jaOna
ilaKnaa tao tumhoM qaa : rajaI saoz
]lTo pOr laaOT Aa[- : rakoSanaindnaI gauPta
Acaanak vasant [sa baar , , , : maMjau gauPta
baoiTyaaM : Saamaa
AEau : saunaIit ravat
ihssaa : inaSaa Baaga-va
jaIt iksakI : rxaa Sau@laa
rNabaaMkuraoM : ËaMit va%sa
ek haonaa : Da^• vaod 'vyaiqat'
kusaI-¸ maoja¸ iktabaoM AaOr syaahI : Alaka saao[- À sa%yaaqaI-
kuisa-yaaM : SaorjaMga gaga-
gaj,ala : pM sauroSa naIrva
]pnyaasa–AMSa
rotgaar : santaoYa gaaoyala
caaOqaa caOnala : isammaI hiYa-ta
ivarasat
maorI ivarasat : maRdulaa gaga-
vyaMgya
daMt jaanao kI pID,a : p`dIp pMt
sahBaaigata
dovaIpIz ka r> : [indra gaaosvaamaI
man~–laya
vaOidk man~aoM kI Aaraogyaa%mak laya : Da^• naIlama vamaa-
laoK
tsvaIr ka dUsara $K : maRdulaa BaTnaagar
maorI rcanaa : maorI naj,ar maoM
'Aapka baMTI' ]pnyaasa ka ]poixat pa~ – 'Sakuna' : mannau BaMDarI
pustk samaIxaa
doh sao }pr ]znao kI caotnaa ka 'AavaaM' : balarama

?caa:laoiKkaAaoM ka saaihi%yak maMca

?caa:AiKla BaartIya laoiKka maMca

sadsya saUcaI

p`vaoSaaMk
janavarI–jaUna 2003
maUlya 20 Épyao


caaOqaa caOnala
isammaI hiYa-ta

kBaI yah Gar¸ navala–navaolaa qaa iknaaro tk labaalaba Bara–Bara¸ [Qar sao ]Qar Baagata–daOD,ta huAa. baataoM kI Aavaaj,a¸ KolakUd kI Aavaaj,a¸ haqaapa[- AaOr laD,–JagaD, kI Aavaaj,a¸ hMsanao–ibasaUrnao kI Aavaaj,a¸ saIK–isaKavana kI Aavaaj,a¸ maar–kuTavana kI Aavaaj,a AaOr ivaraoQa maoM D\yaUk kI BaaOM–BaaOM kI Aavaaj,a.

iktnao hI caOnala qao [sako , , ,bacapna¸ javaanaI¸ p`aOZ,ta AaOr bauZ,apa. pr Aba kovala ek hI caOnala rh gayaa hO. ek TaokrI maoM rMga–ibarMgao K+o–maIzo–ksaOlao fla pD,o hue qao¸ pr Aba tao , , ,.

ifr baOMD–baajaaoM ka bajanaa. baarataoM ka Aanaa–baoiTyaaoM ka jaanaa AaOr ek Íoma maoM ]nakI imaqauna yaad AaOr Aist%va ka samaa jaanaa.

ifr baarataoM ka jaanaa–bahuAaoM ka Aanaa AaOr vahIM saidyaaoM puranaa KTmalaI KTraga¸ BaOrvaraga Sau$ hao jaanaa. KTk–pTk¸ KTpaTI laokr pD, rhnao vaalaa kOkoyaI AMdaja. $saa–$saI¸ hMUka–hMUsanaa¸ dUsaro kao daoYanaa AaOr Apnao daoYaaoM sao AaMK maMUdnaa. kana ko mat-baana maoM inaMda–caugalaI ka baarhmaasaa sadabahar Acaar Dalanaa. eosaa hI hO yah madhaoSa jaMga AaOr jaga ka SaadISauda sanaatna mayaKanaa. }pr sao caohro hMsato–baityaato hue¸ Andr sao manaova drko hue. tU–tU¸ maOM–maOM¸ maora–tora¸ pirvaardarI–ihssaodarI AaOr ifr iksaI baat–kubaat pr Apnaa–Apnaa TMbaaTIyaa laokr [sa Gar sao baahr hao jaanaa. ek Gar sao k[- Gar bana jaanaa – saMtanaaoM ka Apnao–Apnao WIp maoM badla jaanaa AaOr ifr yah gaanaa –

hma dao hmaaro dao
hmaaro baIca tuma hao kaOnaÆ

irStaoM ko TUTnao–gaaMznao ka Anavart isalaisalaa AaOr [sa Gar kI baola sao ATko–laTko¸ CTko–iCTko¸ icapko–]KD,o $p maoM vaYa- dr vaYa- calato–GasaITto rhnaa. @yaaoMik maatRBaUima–iptRBaUima sao kTkr AaOr rot banakr jaInaa BaI tao hO mauiSkla. ApnaI kt-vyapUit- ko baad [na saaro thlakaoM ko baIca [sa Gar ka ibanaa DaMvaaDaola ka Baavauk hue ApnaI rah calato rhnaa. yahaM sao jaanaa hO tao tumharI KuSaI – Aanaa hO tao jaI sadko.

yaid tuma maoM And$naI AaOr baahrI ihmmat tqaa takt haotI tao Saayad yaa AvaSya hI maOM BaI yahaM sao calaI jaatI. mau> AakaSa ko tlao¸ iksaI pva-t kI nanhIM–saI caaoTI pr¸ naidyaa ko iksaI klakla iknaaro¸ fUlaaoM kI iksaI GaaTI ko Waro ek kuiTyaa haotI maoro Apnao saharo. ijasakI Ct¸ draodIvaar fUlaaoM–lataAaoM AaOr Aaosa sao banao haoto. jahaM kao[- baovajah raok–Taok AaOr ha[-–manaahI na haotI. jahaM kao[- Dr–dbadbaa na haota¸ kao[- SaMka–AMdoSaa na haota. BaUt¸ vat-maana AaOr BaivaYya ka pla–pla pr laoKajaaoKa na haota. saaMsaaoM pr phra dotI kao[- AaSaMkaBarI KIcatana na haotI¸ ijandgaI kI sahja bahtI naidyaa kao raoktI kao[- ca+ana na haotI¸ kao[- ka[- na haotI¸ kao[- $laa[- na haotI¸ kao[- hayataObaa na haotI. kdma–kdma pr pICo KIMcanaovaalaI yah Saaipt–saI haMk na haotI – "haya saaohnaaÑ tora @yaa banaogaaÆ maora @yaa haogaaÆ" saunato hI , , ,. yah vaa@ya hr baar maoro snaayautM~ ka isahr ]znaa AaOr AMtsa dhk ]znaa. jaOsao ik kuC baura haonaa hI hO maoro Aa%mainaNa-ya ka pirNaama AaOr inaNa-ya mao pUrI saurxaa–ihfajat hO. pr vah Kulao Aasamaana jaOsaa tao kuC hao na payaa. ]lTo halaat sao mauJao [sa kmaro ko ipMjaro maoM laa pTka hO taik SaaMit–maui> AaOr gait kI jaao qaaoD,I–saI saaMsa qaI¸ vah BaI na Aae–jaae.

pta nahIM kBaI maOM Apnao ]sa maIzo–Pyaaro sao ekant–Saant kmaro maoM jaa – jaI pa}MgaI¸ saIiZ,yaaM caZ,kr yaa nahIMÆ

pta nahIM phlaovaalao Apnao dao pOraoM sao gaitSaIla rhnaovaalao maoro vao idna laaOToMgao yaa nahIMÆ AaOr laaOToMgao tao kba AaOr kOsao¸ iksa rMga–$p maoMÆ khIM eosaa na hao ik [sa baIca Gar ko ivaQaataWya maoM sao kao[- Anantyaa~a pr cala pD,o – GaaT CaoD,kr AMtirxa ko par jaanao ko ilae AaOr pICo Akolao CUT gae jaIvanasaaqaI ko saMga–saaqa ko ilae mauJao yahIM rhnaa pD, jaae. pr kaOna phlao jaaegaa AaOr kaOna baad maoM¸ [sa fOsalao ka iksaI kao @yaa ptaÆ jaao baad maoM Aayaa hO ]saka iTkT phlao kT jaae AaOr jaao phlao Aayaa hO ]saka naama vaoiTMgailasT maoM Dala idyaa jaae. khIM Apnao Pyaaro kmaro maoM¸ jahaM maOMnao vaYa-–dr–vaYa- inatant Akolao Apnao kma- AaOr ivaivaQarMgaI manaaoBaavaaoM kI ]qala–puqala ko saaqa gaujaaro hOM¸ laaOTnao kI lalak mana sao hI na jaae. khIM maorI Aa%maa ]sa kmaro kI Dala pr baOzI baotala na banaa jaae AaOr vahaM ko kaonaaoM–AntraoM maoM AQaUro CUTo pD,o sapnaaoM ko saaqa idna–rat KuTr–puTr krtI rho.

khto hOM ik [ithasa Apnao kao daohrata hO AaOr vyai> kI inayait ka Apnaa ek Kasa rMga haota hO. jaao rh–rhkr ApnaI Jalak idKata hO. Aksar hI eosaa huAa hO ik jaba–jaba maOMnao saaMsaaoM kao Ava$w krtI iksaI nakara%mak GauTnaBarI mana:isqait sao maui> ko ilae baahr Aanao ka rasta tlaaSanaa caaha tao ]sao hr Aaor sao band payaa. jaba inaraSaa sao bacanao ko ilae AaSaa kao faona ikyaa tao vah vyastta sao baaolaI –"maOM kla baat k$MgaI. maOM Kud tumhoM faona k$MgaI. [sa va> kuC maohmaana–irStodar Aae hue hOM." pr baat kI ja$rt tao Aaja [sa pla qaI na. inaraSaa kao Apnao Andr jaj,ba kr laonaa pD,a.

jaba Avasaad sao ]Barnao ko ilae ]%saah ka nambar imalaayaa tao ]saka faona Kraba imalaa.

jaba AaMsauAaoM sao iksaI hMsaI ka saaqa caaha tao vah talaa lagaakr iksaI ko saaqa baahr ga[- hu[- qaI AaOr ]sako baMd drvaaj,ao sao laaOT Aanaa pD,a. r_I kI TaokrI maoM pD,I ijandgaI kao badlanao kI kao[- jaugat nahIM¸ ]sao Jaolanao ko isavaa.

jaba kuC iSa_t sao panaa caaha tao jaIvana maoM kBaI kuC na caahnao ka ]pdoSa saIKnaa pD,a.

inayait kI eosaI AimaT lakIroM jaao Apnao Aap maoM jaInaa isaKa dotI hOM iksaI CUT AaOr Baaganao kao BaUlakr.

Aba maOM [sa kmaro ko caËvyaUh sao mau> haonaa caahtI hMU¸ pr pta nahIM yah kmara mauJao baahr jaanao dogaa yaa nahIMÆ khIM [sa kmaro AaOr Apnao TUTo halaat ko saaqa mana maarkr samaJaaOto maoM hI SaoYa jaIvana gaujaarnaa na pD, jaae AaOr Apnao kmaro ko sauK maoM laaOTnaa kBaI samBava na hao pae. yaa ifr [sa trh sao laaOTnaa pD,o ik ]sa maoM sao sauK naama kI caIja rIt caukI hao.

Apnao ]sa Saant–ekant kmaro sao ibaCuD,kr AaOr yahaM TUTna kI laacaarIvaSa pD,o rhkr [sa kmaro ka ASaaMt AtIt AaOr kD,I yaadoM¸ ]zapTk kI AavaajaoM caaraoM Aaor gaMUjatI rhtI hOM. eosaa Ahsaasa haota hO jaOsao ik yah kmara AiBaSaPt hao du:K¸ mauKr–maaOna yauw AaOr ]KD,na–BaTkna ko ilae. daoYa caaho [nsaanaaoM ka hao¸ pr klaMk [sa kmaro ko maaqao pr lagaa huAa hO ik yah mahaBaart ka ku$xao~ hO.

yah saba sauna–saaocakr maOM dhSat sao Bar ]ztI hMUÑ Aba maOM kmaro kI jad maoM Aa ga[- hMU. pta nahIM maora @yaa hEa haogaaÆ pta nahIM mauJao kba tk yahaM rhnaa pD,ogaaÆ

[sa kmaro maoM hmaoSaa Cayaa rhnaovaalaa hlka–saa QaMuQalaka BaI AcCa nahIM lagata. idna maoM BaI bauJaI–bauJaI–saI raoSanaI AaOr saaMJa kI baolaa ka AMiQayaara maoro }hapaoh maoM fMsao mana maoM ]tr jaata hO AaOr ]sako Apnao AMQaoro kao Ganaakr baaoiJalata sao Bar dota hO. iKD,ikyaaoM–drvaajaaoM pr baarIk jaalaI lagaI hu[- hO¸ ijasasao hvaa–raoSanaI pUrI Aaj,aadI sao AMdr nahIM Aa patIM AaOr kao[- BaI kama krnao ko ilae idna maoM BaI ibajalaI jalaanaa ja$rI hao jaata hO. jabaik gaOraja pr banao maoro ]sa Pyaaro kmaro maoM QaUp–raoSanaI–hvaa Kulao mana sao AatI–jaatI hO¸ bahtI–KolatI hO. saba imalakr ek jaIvaMtta ka ehsaasa dotI hOM AaOr sacamauca lagata hO ik idna idna hO AaOr rat rat hO. vahaM eosaa BaI tao nahIM hO ik maOM vahaM ilaK–pZ, rhI hao}M AaOr kao[- tIsarI AaMK Aasapasa baOzI doK rhI hao ijasasao ekaga`ta BaMga hao jaae AaOr mana maoM kao[- Klala pD, jaae. ]sa kmaro ko ekant–Akolaopna ka kuC eosaa p`bauw p`Baava rha hO ik iktnaa hI ASaant AaOr Ëuw mana JaTpT Saant AaOr samaJadar hao jaata hO. kuC dor ko ilae 'Gar' sao dUr hao jaanao pr kD,vaahT BaI Apnao Aap Qaula jaatI hO. pr Aba tao sauKd Aarama mauJasao iCna gayaa hO AaOr kovala rh–rhkr trsatI–BaTktI yaad hI rh ga[- hO.

ek jamaanaa qaa¸ 'maa[- svaIT haoma' ka. pr Aba [MTrnaoT ko cama%karaoM ko karNa Aajakla sauna rho hOM p`aOVaoigakI sao laOsa itilasmaI 'smaaT- haoma' kI cacaa- – ek baMgalaa idmaaga vaalaa ijasamaoM ek baTna dbaanao sao hr kama hao jaata hO. pr ]sako maukabalao yah Gar puranaa AaOr laazITk hao cauka hO.

]sa idna dIpa kI tIna saala kI gauiD,yaa naaonaU Aa[- tao baaolaI – "mammaI¸ @yaa yahaM baUZ,o hI rhto hOMÆ" dIpa nao ]sao barjaa – "naaonaU¸ eosaa nahIM khto." pr eosaa @yaaoM nahIM khtoÆ @yaa baUZ,aoM kao javaana khoÆ @yaa baUZ,a khnaa gaalaI yaa baurI baat hOÆ

yah Gar 1953 maoM lagaBaga bananaa Sau$ huAa qaa. basantpMcamaI kao [saka janmaidna Aata hO. maaM pIlao caavala banaatI hO. ipta rba ka Saukranaa krto hOM¸ ijasanao isar pr Ct dI hO. iksaI ka mauhtaja nahIM ikyaa. dUsaraoM kao idyaa¸ kBaI iksaI sao kuC nahIM ilayaa¸ na tk rKI. prmaa%maa nao Aba tk hmaara maaMNa–taMNa rKa hO¸ Aagao BaI rKo.

ifr yaad krto hOM [sako inamaa-Na kI iËyaa–p`iËyaa – "baojaI¸ Baapa jaI¸ balavaMt isaMh¸ ek imas~I ko baujauga- ipta AaOr maOM – hma paMca vyai>yaaoM nao imalakr Ardasa kI AaOr pUvaao-%tr ko kaoNa yaanaI ko [-Saana idSaa kI Aaor mauKkr [sakI naIMva rKI ga[- qaI. paikstana maoM CUT gae makanaaoM ko @laoma sao imalao pOsaaoM sao [sakI jamaIna KrIdI ga[- qaI. yah xao~ irFyaUjaI klaaonaI khlaata qaa. caaraoM Aaor Dravanaa saunasaana jaMgala qaa tba. iganaIcaunaI AabaadI. dao hI makana banao qao – ek yah AaOr ek saD,k ko par vah. ifr QaIro–QaIro jaMgala kTta calaa gayaa AaOr makana ]gato calao gae AaOr Aba khIM kao[- KalaI jamaIna najar nahIM AatI. yaid khIM kao[- KalaI jagah hO GaraoM AaOr saD,kaoM ko Aasapasa tao vahaM karoM hI karoM KD,I idKa[- dotI hOM. phlao maindr ko saamanao vaalaI pIlaI baD,I kaozI 'laaK kI kaozI' khlaatI qaI AaOr mana pr ]saka ek raoba–dbadbaa AaOr Apnao kuC kmatr haonao ka ehsaasa jaagata qaa¸ pr Aba Balaa laaK kI @yaa AaOkatÆ [sako Aasapasa tlaGar samaot caar–caar maMijalaaoM ko k[- kraoD,aoM ko makana KD,o hao gae hOM – inat na[- fOSana proD krto hue AaOr ]sako ek maMijalaa pcaasa saala puranao baaOnao kd–kaz kao maMuh icaZ,ato hue. pIiZ,yaaoM ka AMtr AaOr pUrI trh sao band. [sa makana sao jauD,o tIsaro makana maoM maailak ]sao ibalDr kao baocakr Apnao baccaaoM ko pasa AmarIka prt gae hOM¸ AaOr Bavana inamaa-ta ]sa pr BaUtla samaot caar maMija,laoM rataoMrat KD,I kr¸ ek–ek maMijala kraoD,aoM maoM baocata Aa rha hO. [sa trh jahaM phlao pUro makana ka ek maailak qaa¸ Aba Alaga–Alaga maMij,alaaoM ko caar maailak hOM.

kBaI yah makana bananaa AarmBa huAa qaa ek–ek [-MT rKto hue – kBaI yah makana sabaka saaJaa qaa¸ pr Aba AgalaI pIZ,I kao hstaMtirt krnao ko ilae [sakI saala–dr–saala ek ko baad ek fula–p`Uf na[- kanaUnaI dRiYT sao k[- baar vasaIyat ilaKI jaa caukI hO. BaavaI maailak CaoTo–baD,o kI KuSaI¸ [cCa AaOr BaivaYya kI saurxaa kI dRiYT sao [sao 'ÍI haolD' BaI krvaa idyaa gayaa hO Aaor 'pavar Aa^f ATanaI-' BaI do dI ga[- hO taik ipta ko baad kOsaa BaI kao[- JaMJaT–ADcana yaa kao[- dUsarI davaodarI isar na ]za sako. saba ko pasa Apnaa–Apnaa Gar hO tao CaoTo ka BaI kanaUnaI taOr pr p@ka hao. pasa haonao ko karNa doKBaala AaOr saovaa ka saara ijammaa BaI tao vahI inaBaa rha hO – vaYaao-M sao Alaga¸ svatn~ rhto hue vao kovala Apnaa–Apnaa pirvaar pala rho hOM AaOr yah }pr–naIcao dao pirvaaraoM kI ijammaovaarI inaBaa rha hO. ek maaM ko poT sao janmaoM Baa[-–bahna kba rahU–kotu kI trh ek dUsaro kao GaUrnao–Gaornao lagaoM¸ @yaa BaraosaaÆ ipta ka Dr–dbadbaa na rhnao pr tMga krnao ko ilae hI kao[- mauk_maa zaok do¸ kao[- sTo Aa^D-r hI lao lao¸ @yaa ptaÆ vao caahto hOM nyaayasaMgat ZMga sao ijasao jaao donaa hO¸ Apnao haqa sao donaa hO AaOr [sa trh sao donaa hO ik iksaI dUsaro Wara baIca sao JaTk laonao kI naaObat na Aae.

yah Gar Aba jaOsao kao[- AjaayabaGar bana gayaa hO yaa khao ik vaRw AaEama bana gayaa hO. jaIvana AaOr caIjaoM saba puranaI–puranaI AaOr gaithIna.

TI•vaI• baUZ,a–KTara ijasaka eiryala ]KD,a–puKD,a hO AaOr kovala ek hI caOnala AQamaro $p maoM pkD,ta hO. [sao kao[- BaI Aba nahIM calaata–doKta. ]sao doKnao ka SaaOk ZlatI ]ma` nao ga`sa ilayaa hO. Aba TI•vaI• pr hmaoSaa igalaaf caZ,a rhta hO AaOr ]sa pr QaUla savaar rhtI hO. ijasa dUr ko caSmao sao saIiryalaaoM–iflmaaoM kI SaaOkIna maaM nao ]sao GaMTaoM ibanaa ihlaoDulao BaavaivaBaaor inahartI qaI¸ vah BaI Aba iÍja ko }pr rKo iDbbao maoM QaUla Ka rha hO. k[- baar ek ivacaar mana maoM ivacarta hO ik ]sa caSmaoM kao foMk idyaa jaae¸ pr ifr dUsara #yaala Qakata hO ik @yaa pta kba ]sakI ja$rt maaM kao pD, jaae AaOr foMknaovaalaaoM kI AcCI–KasaI KaitrdarI hao jaae – "haya p+o gaeÑ caMgaa–Balaa caSmaa saIÑ"

maaM ko pasa ABaI BaI dao–caar AaMKoM hOM pUrI caaOksa caaraoM Aaor kI gaitivaiQa pr KaojalaI naja,r iTkae hue¸ pr ipta kao Aba ]tnaa Bar hI idKa[- dota hO ijatnaa idnacayaa- ko ilae ja$rI haota hO. taoto kI trh AaMK band kr ko hI Kanaa Kato rhto hOM Sau$ krto hI pUC laoto hOM – "kaOna–saI dala banaI hOÆ kaOna–saI sabjaI banaI hOÆ" kBaI bata doto hOM AaOr kBaI caup rh jaato hOM ik Kato–Kato Apnao Aap pta cala jaaegaI. idKa[- nahIM dota¸ pr vaYaao-M puranao svaad ka tao pta hO yaa vah BaI Baula gaeÆ pr [Qar khIM pZ,a hO ik bauZ,apo maoM svaadoind`yaaM BaI kmajaaor pD, jaatI hOM.

ek va> qaa jaba [sa Gar ko ilae na[- sao na[- caIjaoM KrIdI ga[-M qaIM. Aba vao yaa tao baoca dI ga[- hOM yaa [Qar–]Qar do dI ga[- hOM. pItla ko hMiDyaa jaOsao gaaola–maaoTo ptIlao jaao kBaI kukr ka kama krto qao¸ maaM nao ]na baccaaoM kao ek–ek do idyaa hO jaao kma naKrIlao AaOr kma nae jamaanao ko hOM. iksaI kao Top irkaD-r¸ iksaI kao ËakrI¸ iksaI kao ]phar maoM Aae caaMdI ko igalaasa AaOr jaga¸ iksaI kao ApnaI saaiD,yaaM iksaI kao kuC gahnao¸ iksaI paotI kao saaonao kI caona vaalaI klaa[- GaD,I.

ek vah idna BaI qaa. jaba embaosaoDr kar baocanao kI baat ]znaI Sau$ hu[- qaI. tnaava AaOr bahsa¸ maayaa kI jakD,na AaOr %yaaga kI kSamakSa. ipta baocanao ko pxa maoM , , ,maaM ivaraoQa maoM. hr mau_o kI trh [samaoM BaI ]nakI ivaraoQaI raya daonaaoM ko svaBaava ko ekdma AnaukUla qaI.

ipta nao hmaoSaa kI trh jaao fOsalaa kr ilayaa saao kr ilayaa. Sainavaar kao gau$Waro maoM Ardasa kI –"Aaja¸ tumharI kRpa sao imalaI kar baocanao ka inaScaya kr ilayaa hO. xamaa krnaa data. [sanao bahut sauK idyaa. iktnao kama ike¸ iktnaI SaaidyaaM kI. iksaI kI DaolaI ga[-¸ iksaI kI Aa[-¸ iksaI ka makana banaa."

rivavaar kao iva&apna Aayaa AaOr daophr tk 25000 maoM saaOda tya hao gayaa. jabaik KrIdI qaI Aaja sao 30 saala phlao 18000 maoM. Saama kao vao Apiricat kar laonao Aae tao ifr Ardasa kI¸ gaoMdo ko fUla ]sa pr rKo¸ maaqaa Tokkr ivada krI¸ xamaa maaMgaI. jaOsao iksaI dulaarI ibaiTyaa kao ivada kr rho haoM.

'@yaaoM baocaIÆ' pUCnao pr ipta javaaba doto hOM – "CaoTo baoTo nao kmpnaI kI sahayata sao maa$it lao laI hO. Aba yah gaOraja maoM hI pD,I rhtI hO AaOr baOTrI Kraba hao jaatI hO. ifr Aba tao maOM kar calaa BaI nahIM sakta. dUr–pasa kI naj,ar kmajaaor haoto jaanao ko karNa. KasataOr pr rat kao ibajalaI kI raoSanaI AaMKaoM kao caMuiQayaatI hO. yaid CaoTo nao kar na KrIdI haotI tao maOM [sao kBaI na baocataa. yaid [-Svar nao maaOt na banaa[- haotI tao manauYya na iksaI caIja kao CaoD,ta¸ na p`aNaaoM kao. saD,–gala jaato caaho. baD,a kizna hO ApnaI caIjaaoM sao maaoh CaoD,naa."

jaba ipta kI kar hr va> gaOraja maoM KD,I rhtI qaI tao CaoTo baoTo kao @yaa ja$rt qaI na[- kar KrIdnao kIÆ
"vah kar ipta kI hO. ]sao laokr jaato–calaato samaya hmaoSaa mana pr ek dbaava¸ ek saMkaoca AaOr baaoJa rhta qaa. jaOsao ik maata–ipta pUCto haoM Apnao maaOna caohro sao ik khaM laokr jaa rho hao hmaarI karÆ @yaaoM laokr jaa rho haoÆ jaba maOM kMuAaraM qaa¸ ]na pr inaBa-r qaa tba baat AaOr qaI. yaid vao baomauhtaja haokr jaInaa caahto hOM tao dUsara BaI praQaIna haokr nahIM jaInaa caahta. saba kao ek–ek hI ijandgaI imalaI hO."

kBaI AKbaar pZ,I jaatI qaI ivastar sao¸ kBaI TI•vaI• pr KbaroM GaiTt haotI hu[- doKI jaatI qaIM. pr Aba AaMKaoM ka kama kana krto hOM. idna maoM tIna baar idllaI e• sao kanafaoDU Aavaaja maoM KbaroM saunato hOM T/aMijasTr pr Ëma sao pMjaabaI¸ ]d-U¸ ihndI maoM taik yaid ek BaaYaa maoM Kbar AspYT rh ga[- hao tao dUsarI¸ tIsarI BaaYaa maoM spYT hao jaae saMsaar ko halaat AaOr KbaraoM ka naSaa BaI pUra hao jaae.

pcaasa saala puranaa gaIj,ar BaI tao har maanakr kbaaD,Kanao maoM calaa gayaa hO¸ pr iÍj,a har nahIM maanata¸ ihmmat nahIM harta AaOr KUba saaqaIpnaa inaBaa rha hO. ]KD,a–puKD,a badrMga iDbbaa banaa vah AcCa–Kasaa bajarba+U bana gayaa hO. da[- Aaor sao safod poMT ]tr gayaa hO AaOr jaMga Kayaa laaoha naj,ar Aa rha hO. yah elaivana ka lagaBaga pOMtalaIsa saala puranaa maaDla hOM AaOr Aba tk ek baar BaI Kraba nahIM huAa. caSmaoba_Ur. k[- baar AaSaMka hu[- ik Aba javaaba do dogaa – laao Baa[-¸ Aba maOM calaa. tumharo rMgaibarMgao fla¸ saibjayaaM¸ dUQa¸ AaTa¸AMDo Aaid rKo–sajaae¸ Kraba haonao sao bacaae. bahut saovaa kI tumharI. Aba maOM qak TUT gayaa hMU. tumharI trh maOM BaI baUZ,a hao gayaa hMU. AlaivadaÑ KUdahaifja. Aba laoTosT maa^Dla ka baayaaoÍoSa iÍja laao¸ ijasamaoM baf- ipGalaanao–inakalanao ka JaMJaT na hao. Agar ekmauSt Kca- nahIM kr sakto tao ikStaoM maoM BaI lao sakto hao. yah yauga ABaava tMgaI kI icaMta maoM jaInao ka nahIM¸ ikstaoM maoM sauK KrId laonao ka yauga hO. Aba ]Qaar p`oma kI kOMcaI na haokr p`oma baZ,anaovaalaa bana gayaa hO.

pr ifr jaato–jaato zhr jaata hO. maanaao maata–ipta ko idla kI maaOna pukar sauna laI hao –"Baa[-¸ ABaI mat jaaAao. tuma tao 1600 maoM Aae qao AaOr Aba 15•20 hj,aar Kca-nao pD,oMgao. [sa pOMSanayaaFta ]ma` maoM ekmauSt hma [tnao pOsao khaM sao laaeMgaoÆ hma puranao va> ko laaoga hOM. ]Qaar AaOr ikStaoM maoM jaInaa nahIM saIKa hmaarI Ku_arI nao. va> ja$rt ko ilae QaIro–QaIro bacaakr rKo gae jaao pnd`h hjaar ko krIba hOM saba inakla jaaeMgao. jaldI @yaa hOM tumhoMÆ saaqa–saaqa calaoMgao.

]sa rat naaO–ek bajao iÍja maoM dUQa Aaid rKto hue yaMU hI pUC ilayaa qaa – "yah iÍja iktnao ka Aayaa qaaÆ"
ipta ekdma sao AaSaMikt haokr baaolao – "@yaaoMÆ @yaa Kraba hao gayaa hOÆ"
"Kraba nahIM¸ baUZ,a hao gayaa hO."
"tao ifr pUC @yaaoM rhI haoÆ"
"yaMU hI jaanakarI AaOr tulanaa ko ilae ik jaba AaOr Aba kI kImat maoM iktnaa fk- Aa gaya hO."
Apnaa Asala sa#t AaOr kD,k DpTtI Aavaaj,a maoM – "eOvao hI pui{yaaM isaiQayaaM galaaM kr dI rihMdI eo." ifr maaM sao baar–baar pUCoM ik zIk tao hO na. Kraba tao nahIM hao gayaa hOÆ

Aba tao faona ka nambar BaI AasaanaI sao nahIM imalaa pato. mana maoM iksaI baccao ka #yaala yaa icanta Aa jaae tao baD,I Aijaj,aI sao khoMgao –"Aaja jara maaohnaa kao faona krnaa AaOr pUCnaa ik KaMsaI kOsaI hO¸ rat kao iktnao bajao AatI hOÆ"
kBaI ekaek khoMgao –"Aaja iksaI va> faOjaI baoTo kao faona kr donaa AaOr kovala yah pUCnaa – "tbaIyat kOsaI hOÆ" basa [tnao sao hI baoTo kao saUcanaa imala jaatI hO ik Gar gae bahut idna hao gae hOM.
baoTa khogaa – "maOM zIk hMU¸ pr bahut ibaj,aI qaa [sailae imalanao nahIM Aa saka." yaid Akolaa Aae tao ibaskuT¸ ma@Kna¸ pnaIr Aaid lao Aata hO AaOr dukolaa Aae tao baatoM kr–sauna laaOT jaata hO.

}pr kI maMijala ek caust–du$st 'smaaT- haoma' kI trh hO. vahaM TolaIfaona hO¸ jaao naIcao ko faona ka hI ek baccaa hO AaOr ]saka dUsara baccaa barsatI maoM. ka^D-laosa faona hO¸ maaobaa[la faona hO¸ kobala TI•vaI• hO¸ [MTrnaoT hO. ]sakI Ba+anagarIya AaBaa kI tulanaa maoM naIcao ka yah Gar QaIro–QaIro CaoTa ksbaa–gaaMva banata jaa rha hO – zhra huAa¸ gaithInata sao sarkta huAa¸ ZIlaaZIlaa.

saaofo baUZ,o ipcako–Qasako hue. tnao hue isp`Mga ZIlao.

Aba baOzk Gar maoM kao[- ]zta–baOzta nahIM QaUla ko isavaaya @yaaoMik phlao kI trh kao[- Aata–jaata nahIM mau#ya War sao [sailae vah BaI Kulata nahIM AaOr baahr JaaMkta nahIM phlao kI trh. kBaI–kBaar kao[- baoTI Aa jaae jaao caIjaoM ]zakr AcCI trh sao JaaD,paoMC krvaa jaatI hO AaOr ]sako jaato hI QaUla ifr Apnao kama maoM jauT jaatI hO.

safodI hue BaI tao vaYaao-M hao gae hOM. khIM safodI AaOr khIM plastr ]KD, gayaa hO. dIvaaroM Qabbaodar¸ badSa@la AaOr maOlaI–kucaOlaI hao ga[- hOM jaOsao ik kao[- saava-jainak sqala hao yaa iksaI sToSana ka p`tIxaalaya hao. caar–paMca saala phlao }pr kI maMijala ko 'smaaT- haoma' maoM rhto CaoTo baoTo nao kha qaa – "}pr sabajagah safodI Aaid hao ga[- hO naIcao BaI krvaaM laoM. ifr na jaanao kba maaOka imalaoÆ"
baUZ,a–saa ]%tr idyaa – "@yaa krnaa hO pOsaa babaa-d krkoÆ ek hI baar krvaanaa hmaaro jaanao ko baad." yah Aintma vaa@ya vaYaao-M sao ]naka tikyaaklaama banaa huAa hO.
"yah kmbala puranaa AaOr kmajaaor pD, gayaa hO. yah nayaa vaalaa ilayaa kroM."
"@yaaoM pOsaa barbaad ikyaa hOÆ yah nayaa kmbala baccaaoM kao dao. Aba hmaarI ]ma` nayaa KrIdnao–phnanao kI nahIM hOM. yah calaacalaI kI baolaa maoM caIjaaoM sao maaoh maayaa AaOr ]nhoM KrIdkr [k{a krnao kI nahIM¸ baaoJa kma krnao kI hO." [sa baat¸ hr tk-¸ hr saaMsa¸ hr phlaU AaOr krvaT¸ hr AarmBa AaOr AMt bauZ,apo AaOr maR%ya kI yaad ehsaasa maoM jaIto hue k[- vaYaao-M sao.

baar–baar khoMgao –"Aba tao maOM ikStaoM maoM jaI rha hMU. na[- svaoTr @yaa krnaI hOÆ nae kpD,o @yaa krnao hOMÆ Aba jyaada va> nahIM hO."
khao ik eosaa @yaaoM khto hOM tao ]%tr doMgao –"KrgaaoSa kI trh AaMKoM band kr laonao sao saccaa[- AaoJala nahIM haotI. saccaa[- ka saamanaa krnaa caaihe. ]ma` ko ilahaja sao hmaaro Aagao vaalao calao gae¸ Aba hmaarI parI hO."

zIk hO ik maR%yau kao yaad rKao¸ pr dUsaraoM kao saunaa–saunaakr yaad rKnao ka @yaa Aqa- hOÆ Kud jaI ilae ek lambaI ]ma` Apnao mana ko Anausaar saiËya Baava sao¸ Aba @yaaoM baccaaoM kao maanaisak–Baavaa%mak dRiYT sao kmajaaor–proSaana krto rhto hao baar–baar ]zto–baOzto marnao kI baat krto hue dSakaoM saoÆ jabaik maaM eosaI baatoM mauK sao nahIM inakalatI @yaaoMik pu$Ya kao pta hO Apnao ta]ma` ko ijae mah%va kao¸ pr AaOrt kao eosaa kao[- maugaalata nahIM haota ik ]sanao marnao sao kao[- bahut fk- pD, jaaegaa. pr pu$Ya jaInao maoM BaI AaOr marnao maoM BaI Apnao kao kond` maoM banaae rKnaa caahta hO.

caIjaaoM sao maaoh CUT rha hO¸ pr vaYaao-M puranao saIMcao pnapae irStaoM sao maaoh baZ,ta jaa rha hO. kBaI khoMgao –"[sa–]sakI SaadI hao jaae tao ifr rba sao maorI kao[- maaMga nahIM. baoSak lao jaae. tOyaar baOza hMU. yahI jaanao ka zIk va> hO jabaik fulavaarI iKlaI hu[- hO."
ifr Agalao hI pla khoMgao –"pr tuma daonaaoM maaM–baoTI kao pICo Akolaa CaoD,kr jaanao ka mana nahIM haota. tuma daonaaoM proSaana haovaaogaI."

AjaIba QaaMQalaobaajaI hO. ica%t BaI daonaaoM maaM–baoTI kao pICo Akolaa CaoD,kr jaanao ka mana nahIM haota. tuma daonaaoM proSaana haovaaogaI.

AjaIba QaaMQalaobaajaI hO – ica%t BaI maorI pT BaI maorI. doKa maClaI ka jaalaÑ Aro Baa[- jaInaa hO AaOr¸ tao jaI laao¸ pr Apnao jaInao–marnao ko baIca hr va> mauJao @yaaoM GasaITto rhto hao baar–baarÆ Aba tao maora pICa CaoD,ao. Apnao bala pr¸ ApnaI trh sao jaInao dao mauJao yaa maarkr hI caOna AaegaaÆ @yaaoM rIM–rIM krto rhto haoÆ Apnao AiBaBaavak%va¸ iptR%va¸ saurxa%va¸ svaaima%va¸ saMrxa%va ka [tnaa davaaÑ tao ifr @yaaoM rTto jaao [tnaa Bagavaana ka naamaÆ @yaaoM nahIM CaoD,naa caahto ]sa pr AaOr mauJa pr kuC BaIÆ @yaaoM calato hao daohrI caala ]sako saaqaÆ Apnao 'maOM' ka [tnaa AhMkar–ibastar tao ifr Bagavaana ka Claavaa @yaaoMÆ

jaba CaoTa baoTa iksaI kamakajaI yaa~a pr jaae yaa gamaI- kI Cui+yaaoM maoM baccaaoM kI KuSaI–saMtaoYa ko ilae khIM baahr GaUmanao ka kaya-Ëma caar–paMca idna ka banaae tao saunato hI r>caap baZ,nao–GaTnao lagata hO. Asaurxaa kI Baavanaa Gaornao–GaaoTnao lagatI hOM. "@yaa ja$rt hO hr saala ihla sToSana jaanao kIÆ"

@yaaoM na jaae BalaaÆ @yaa saaro AapkI caarpa[- ko pae sao baMQao baOzo rhoMÆ Aap ApnaI ]sa kamakajaI ]ma` maoM iktnao iksako pasa sao baMQakr baOzo qaoÆ ApnaI naaOkrI ko Alaavaa @yaa kBaI kuC saUJata qaaÆ jaba jaao mana caaha ikyaa tao ifr Aba dUsaraoM ko paMvaaoM maoM ApnaI Baavanaa kI rissayaaM baaMQanao kI duba-lata @yaaoMÆ bauZ,apo maoM tao Gar baOznaa hI hO¸ pr [sa ]ma` maoM tao GaUmanao–ifrnao dao ]nhoM manacaaho ZMga sao. jaao baoTo Alaga rh rho hOM¸ vao caaho Amairka jaaeM yaa [-rana – Aap haot hOM proSaana. tao pasa rhnaovaalao kao yah Baavaa%mak dND @yaaoMik ]nakI hr gaitivaiQa pr ApnaI baUZ,I qaap qaaopto rhaoÆ

caaOrasaI ko dMgaaoM AaOr Aae idna haoto AatMkvaadI hadsaaoM–hmalaaoM ka BaI eosaa Baya ]nako mana maoM samaa gayaa hO ik jaba kBaI Apnao TUirMga kamakaja ko karNa CaoTa baoTa yaa~a pr jaata hO tao jaanao sao pUva- ]saka haqa pkD,kr eosao ekaga` Bai>Baava sao pUra Sabd pZ,oMgao jaOsao ik AkaT\ya saurxaa kvaca ]sako caaraoM Aaor bauna rho haoM duAaAaoM–AsaIsaaoM ka AaOr ijasa idna laaOTnaa haota hO¸ jaba tk laaOT na Aae AQasaaoe–AQajaagao baOzo–laoTo rhoMgao AaOr hr KTko pr pUCoMgao –"Aa gayaa hOÆ" baoTo kao BaI pta hO maaM–baap kI yah BaTkna [sailae caaho , , ,rat ek bajao laaOTo yaa saubah tIna bajao pOraoM kao CUkr bata dota hO ik laaOT Aayaa hMU."

jaao caIja jahaM pD,I hO¸ pD,I hO. na ]sao ihlanao–Dulanao kI ja$rt hO AaOr na iksaI kao ]sao ihlaanao kI [j,aaj,at hO. qaaoD,I–saI Adlaa–badlaI sao savaailayaa proSaana hao ]zto hOM – "vah phlaovaalaa naopkIna AcCa qaa. vah hlka qaa¸ yah BaarI hO."

"phlao vah caIja yahaM qaI¸ Aba vahaM @yaaoM calaI ga[- hOMÆ phlaovaalaI ga_I zIk qaI¸ Aba yah }McaI hao ga[- hO. caIjaaoM sao CoD,CaD, hmaaro jaanao ko baad hI krnaa. hmaoM proSaanaI haotI hO. hmaoM pta hO ik hmaaro jaanao ko baad Gar kI saarI caIjaoM saD,k pr foMk dI jaaegaI. pr ABaI tao ]nhoM ApnaI jagah pr rhnao dao.

Aagao ko baramado maoM BaI nahIM ]zto–baOzto. yahaM tk Aanao kI Aba ihmmat hI khaM hOÆ saurxaa ka BaI tao Dr hO na. k[- saalaaoM sao GaiTt hao rhI baUZ,I badSa@la AKbaarI KbaraoM ka malabaa ]nako Andr jamaa haota jaa rha hO ijasao na[- sao na[- AaOr AcCI sao AcCI Kbar BaI bauhar nahIM patI. Aba ]sa idna kI baat hI laao. maOM iksaI trh kusaI- pr baahr baOzI hu[- qaI TUTI–fUTI SaarIirk , , ,maanaisak halat maoM. ek ihndU AaOr isaK yauvak Aayaa. ihndU yauvak nao Apnao ba`Ifkosa maoM sao gau$ naanak kI faoTao inakalakr maorI Aaor baZ,a[-. ]nhoM BaI pta hO ik yaid ek isa@K dUsaro isa@K kao gau$ naanak kI faoTao do tao kao[- baat nahIM¸ yaid ihndU do tao Kasa baat hO¸ mausalamaana do tao AaOr BaI baD,I baat hO. maOM ]sako donao kao tTsqa Baava sao doKtI rhI tao baaolaa – 'laIijae naÑ'
'maOM laMUgaI tao tuma khaogao – dIijae na ³pOsao´Ñ
'mat dIijaegaa. lao tao laIijae.' ifr BaI maOM inaiYËya rhI.
'Saayad Aapkao pta nahIM ik yao kaOna hOM. yao gau$ naanakdova jaI hOM. saMsaar ka Balaa krnao ko ilae saMsaar maoM Aae qao. ]sako ilae baD,I yaa~aeM kIM. Aba tao lao laIijae.'
'[sao saMBaalakr rK laIijae. khIM AaOr kama AaegaI.'

AaOr ifr Acaanak isqait kao badlato hue¸ pasa rKI kusaI- pr baOzto hue AaOr saaqa hI pUCto hue – '@yaa maOM baOz jaa}MÆ maOM Aapko saaqa kuC ivacaar saaMJao krnaa caahta hMU.'

]sao naaptI–taOlatI. maorI cauPpI kI prvaah na krto hue ek faoTao inakala kr idKa[- –'yao saMt , , ,jaI hOM. maOMnao [nako bahut p`vacana saunao hOM. Aapka caohra doKkr lagata hO¸ Aap bahut KuSaiksmat hOM.'

maora igara–pD,a mana kao[- AcCI–saI baat saunanao kao t%pr hao ]za. ]sanao baat pUrI kI –"AapkI maaOt Gar pr hI haogaI¸ iksaI saD,k pr nahIM."

idllaI jaOsao mahanagar maoM jahaM saD,k–duGa-TnaaAaoM maoM 30 saala maoM 13 laaK laaoga mar gae AaOr Gaayala BaI laaKaoM hue hOM¸ vahaM [nsaana kI ek na[- trh kI KuSaiksmatI ka pta calaa. maOMnao kzaorta sao kha –"tao @yaa yahI batanao ko ilae tuma yahaM Aae haoÆ hma AanaovaalaI maaOt kI icaMta krnao ko badlao ijandgaI ko Aaja kao AcCo ZMga sao jaI laoM¸ yah jyaada mah%vapUNa- hO. tuma ]zao yahaM sao AaOr ]sa gaoT sao baahr hao jaaAao."

vah BaavahIna caohro sao caupcaap ]za AaOr Apnao saaqaI ko saaqa QaImaI caala sao baahr calaa gayaa. ]sakI banaavaTI cauPpI nao Aagao jaakr ja$r daohra zhaka lagaayaa haogaa.

Aba ipta ko daost–ima~ BaI nahIM Aato @yaaoMik vao BaI ]ma`draja AaOr ]nakI hI trh iksaI dUsaro $p maoM Asamaqa- AaOr gaithIna hao gae hOM. dFtrI daoistyaaM BaI kba kI [Qar–]Qar hao caukI hOM AaOr faona pr hI Afsaaosa kr cauko hOM. Aba tao kovala gau$WarI daoistyaaM hI rh ga[- hOM ijanasao hr saubah ka Aamanaa–saamanaa qaa. Gar baOz jaanao sao phlao. kBaI–kBaI ]namaoM sao tIna–caar hma]ma` daost iksaI javaana kI kar¸ kMQao AaOr Eawa ka sahara laokr Aa jaato hOM. kuC khto hOM¸ kuC saunato hOM. ipta sauna kma pato hOM. ]nhoM saunaanao kI }McaI kaoiSaSa krnaI pD,tI hOM [sailae baaolanao ka kama AiQak krto hOM¸ ijasamaoM dUsaro ko saunanao kI samasyaa hI na hao. vaOsao ]nhoM baatoM krnaa AcCa lagata hO [sailae maaOka imalato hI baataoM ka sadabahar Tainak pInao sao caUkto nahIM AaOr iksaI dUsaro Tainak ko pasa fTkto nahIM. hr baat tk- ko saaqa¸ gau$vaaNaI AaOr SaoraoSaayarI ko saaqa¸ kqaa–khainayaaoM ko saaqa AaOr hr baImaarI ka [laaja pUro davao ko saaqa. ekaek ifr sao jaOsao javaana hao jaato hOM bauZ,apo kI kOMcaula ]tarkr. Da^@Tr BaI khtI hOM – "maanaisak dRiYT sao yah ibalkula zIk hOM –  AgalaI–ipClaI saarI baatoM yaad hOM – @yaa huAa¸ kba huAa¸ @yaaoM huAaÆ %vacaa maoM BaI iktnaI camak hOÑ"
"panaI bahut pIto hOM."
"yah AcCI Aadt hO."

Aba [nakI duinayaa ipCvaaD,o tk hI isamaT ga[- hO. saaonao ka plaMga¸ gausalaKanaa¸ rsaao[-¸ Kanao kI maoj,a AaOr AaMgana kI dIvaar sao lagaI kusaI-. kmaro ko tIsaro plaMga pr ipta ko dao–tIna jaaoD,a kurta–pajaamaa pD,o hue hOM AaOr maaM ko kpD,aoM kI paoTlaI. AlamaarI ko saba sao }prI Kanao maoM ipClao k[-M vaYaao-M sao dsa pgaiD,yaaM klaf lagaI¸ [s~I kI hu[- jasa kI tsa pD,I hu[- hO. Aba ]nhoM isar pr baaMQa saknaovaalaI ihmmat–takt baUZ,I AaOr ASa> hao ga[- hOM AaOr ]sakI jagah DoZ, gajaI dstar nao lao laI hO. Aba TM/kaoM maoM rKo saUTaoM kI Aaor BaI kao[- mauK nahIM krta AaOr sTaor ka drvaajaa baMd hI pD,a rhta hO. Aba kovala ]na caIjaaoM ka hI p`yaaoga–]pyaaoga hO jaao haqa kI dUrI pr rKI hu[- hOM AaOr ijanaka Aaja sao vaasta hO.

Aba [nakI laxmaI BaI tao inaZ,ala hao ga[- hOM. phlao dIvaalaI pr dUsarI maMijala pr saIiZ,yaaoM ko AMitma isaro pr banao caar fuT lambao AaOr tIna fuT caaOD,o nanhoM sao gau$Waro maoM laxmaI kI caaplaUsaI kI jaatI qaI gau$ ga`Mqa saaihba kI hujaUrI maoM baOzkr. ek qaalaI maoM imaza[-¸ maovao¸ dUsarI qaalaI maoM caaMdI ko $pyao¸ nae naaoT AaOr pIlaa rMga rKkr Sabd pZ,naa¸ pOsaaoM pr pIlaa rMga iCD,knaa¸ maaqaa Toknaa¸ Ardasa krnaa¸ Saukranaa krnaa ik ]sako Aba tk idyaa hO AaOr ifr takId krnaa ik Aagao BaI doto rhnaa¸ iksaI ka mauhtaja na krnaa. ifr p`saad baaMTnaa. CaoTo baccaaoM kao ek CaoTa naaoT rMga lagaa donaa. maoro ek gauPtI psa- maoM BaI rMga lagao AaOr sana\ ilaKo k[- naaoT AalamaarI ko ek kaonao maoM ihfajat sao pD,o hue hOM.

Aba CaoTa baoTa–bahU AaOr baccao }pr jaakr laxmaI ka Aa*vaana krto hOM. ]nhaoMnao laxmaI–gaNaoSa kI maUit- BaI ]samaoM Saaimala kr laI hOM. maaM BaI kuC naaoT }pr Baoja dotI qaI ApnaI BaaigadarI ko $p maoM¸ pr [sa baar ipta ko pUCnao pr ik laxmaIpUjaa krvaa[- hO tao maaM qakI–harI–saI khtI hO –"nahIM. bahut hao caukI laxmaI pUjaa." [sa trh maaM kI ]ma` BaI ek–ek kr hiqayaar DalatI jaa rhI hO.

yaid ipta jaanao kI baat khto hOM tao phlao kI trh yah khnao ko badlao ik maMuh sao AcCI baat inakalaa krao¸ Aba khtI hOM –"mauJao phlao jaanao dao. maorI bauZ\Z,I hiD\DyaaoM maoM kao[- takt nahIM hO pICo sao QaMQao krnao kI."

pr ibanaa hD\DI–psalaI vaalaI jara–saI jaIBa ]ma` ko hr pD,ava pr ij,aMdabaad AaOr caZ,tI klaa maoM rhtI hO. saao ek isqait AaOr va> eosaa Aata hO¸ jaba vao bauZ,apo kI saPpkMujao ³koMcaula´]tarkr ifr sao javaana hao jaato hOM¸ Apnao bauZ,apo kao BaUla jaato hOM AaOr vah hO iksaI baat–kubaat–baobaat pr garjanao–barsanao ka samaya¸ khasaunaI ka samaya. daonaaoM ka baZ,–caZ, kr SabdaoM–ApSabdaoM sao¸ tkao-M–kutkao-M sao¸ iSaYTta–AiSaYTta sao¸ gaalaI–galaaoja AaOr tU–tD,ak sao pqarIlao–naaOkIlao vaar krnaa¸ Aavaaja kao saPtma svar maoM ek dUsaro kao maat krnaa.

vaak\Sai> ka roiDyaao pUrI baulaMdI maoM Kula jaanaa. baMdUk ka iT/gar dba jaanaa AaOr Crao-M kI baaOCar haonao laganaa. jaIBa ka dbaa huAa isp`Mga ekdma sao CaoD, idyaa jaanaa AaOr ]saka AsaIma lambaa[- maoM badla jaanaa. tba vao na pit–p%naI haoto hOM AaOr na maata–ipta. ]sa pla vao haoto hOM Aamanao–saamanao icar ivaraoQaI¸ haqaaoM maoM maark SabdaoM ka QanauYa–baaNa qaamao–DTo hue ek dUsaro ko mama- pr caaoT phMucaanao ko laxya pr ekaga`. [sailae jahaM sau[- sao kama cala sakta hO¸ vahaM vao tlavaar calaaeMgao AaOr jahaM pTako sao kama cala sakta hO vahaM ihraoiSamaa–bama igaraeMgao. daMt TUT yaa BaurBaura jaato hOM¸ safodI pkD, cauko baala JaD, jaato hOM¸ saunanao kI Sai> bahrI hao jaatI hO¸ AaMKaoM kI raoSanaI QaMuQalaa jaatI hO¸ mait AaOr gait laD,KD,anao lagatI hO¸ pr naak kI caaoMca pr baOzI gaussao kI fMukar nahIM bauZ,atI. plak Japkto hI tOSa maoM Aa jaanao vaalaI svaBaava kI garmaI baUZ,I nahIM haotI. tIlaI ko CUto hI Aaga jala ]znao AaOr vaak\yauw ka bama fT jaanao kI BaBak baUZ,I nahIM haotI¸ ]ma`Bar ko AMdr jaD, jamaae iSakvao–iSakayatoM AaOr AsaMtaoYa nahIM bauZ,apo. mana pr pD,I puranaI Cap baUZ,I nahIM haotI. ek–dUsaro ko p`it banaI hu[- raya baUZ,I nahIM haotI. laD,a[-–caZ,a[- kI manaaovaRi%t baUZ,I nahIM haotI. mana kI thaoM maoM iCp baa$dI saurMga inaiYËya nahIM haoto. SabdaoM ko pOnao vaar sao ek–dUsaro ko AMtsa kao AcCI trh kMud AaOr $Md ike ibanaa kbahMu na CaMDo Kotvaalaa maukabalaodar haOsalaa baUZ,a nahIM haota. eosao hI gaussao sao QaQakto plaaoM maoM ipta kBaI–kBaar maaM kI yaad idlaa doto hOM –"maoro marnao ko va> ApanaI Sa@la na idKanaa¸ maoro pasa na Aanaa. tuma sao vaah pakr maora yah jaIvana tao Kraba huAa hI¸ khIM Agalaa BaI barbaad na hao jaae." eosao samaya maoM vao yah BaUla jaato hOM ik kBaI ]nhaoMnao maaM ko Aagamana kao Apnao jaIvana ka ek sauKd maaoD, kha maanaa hO.

isammaI hiYa-ta
ko–24¸ laajapt nagar¸
na[- idllaI–110024