Ëma

dIdI ka pnnaa
sampadkIya
p`qama AnauBaUit ³p`qama rcanaa´

kamaroDÀ kmalaoSvar
saaxaa%kar
idnaoSanaindnaI Dalaimayaa sao cand`kanta
khanaI
[sa baar : ]Yaa mahajana
maui> : maIra saIkrI
laGau kqaaeM
har ga[- SaornaI : sauQaa Baaga-va 'dRYTa'
dao laGaukqaaeM : maMjau gauPta1
kivataeM 
yaadoM : ramadrSa imaEa
kuC nahIM haota jaba : baladova vaMSaI
]sanao kha qaa : saunaIta jaOna
phcaana : [ndu jaOna
ilaKnaa tao tumhoM qaa : rajaI saoz
]lTo pOr laaOT Aa[- : rakoSanaindnaI gauPta
Acaanak vasant [sa baar , , , : maMjau gauPta
baoiTyaaM : Saamaa
AEau : saunaIit ravat
ihssaa : inaSaa Baaga-va
jaIt iksakI : rxaa Sau@laa
rNabaaMkuraoM : ËaMit va%sa
ek haonaa : Da^• vaod 'vyaiqat'
kusaI-¸ maoja¸ iktabaoM AaOr syaahI : Alaka saao[- À sa%yaaqaI-
kuisa-yaaM : SaorjaMga gaga-
gaj,ala : pM sauroSa naIrva
]pnyaasa–AMSa
rotgaar : santaoYa gaaoyala
caaOqaa caOnala : isammaI hiYa-ta
ivarasat
maorI ivarasat : maRdulaa gaga-
vyaMgya
daMt jaanao kI pID,a : p`dIp pMt
sahBaaigata
dovaIpIz ka r> : [indra gaaosvaamaI
man~–laya
vaOidk man~aoM kI Aaraogyaa%mak laya : Da^• naIlama vamaa-
laoK
tsvaIr ka dUsara $K : maRdulaa BaTnaagar
maorI rcanaa : maorI naj,ar maoM
'Aapka baMTI' ]pnyaasa ka ]poixat pa~ – 'Sakuna' : mannau BaMDarI
pustk samaIxaa
doh sao }pr ]znao kI caotnaa ka 'AavaaM' : balarama

?caa:laoiKkaAaoM ka saaihi%yak maMca

?caa:AiKla BaartIya laoiKka maMca

sadsya saUcaI

p`vaoSaaMk
janavarI–jaUna 2003
maUlya 20 Épyao


maora jaIvana ek KulaI iktaba hO
idnaoSanaindnaI Dalaimayaa sao cand`kanta kI baatcaIt

EaImatI idnaoSanaindnaI Dalaimayaa sao k[- vaYa- phlao jaba ek saaih%ya saMgaaoYzI maoM BaoMT hu[-¸ tao ]nakI kuC–kuC tTsqa¸ gamBaIr AaOr vaItragaI BaMigamaa doK kr lagaa qaa jaOsao dUr iknaaro baOz kao[- tmaaSaa[- duinayaa doK rha hao. saaocaa¸ Saayad ]na rcanaakaraoM maoM haoMgaI¸ jaao Kud kao Apnao kd sao }Mcaa maana¸ Agalao kao KamaKah baaOnaa saaibat krnao ka SaaOk pala laotI hOM. laoikna ijatnaa ]nako krIba Aanao AaOr ]nhoM jaananao ka maaOka imalaa¸ ]tnaa hI ]nakI AMtrMgata AaOr Aa%maIyata sao sarabaaor haotI ga[-. ApnaI rcanaaAaoM maoM Kud kao baonakaba krnao vaalaI [sa vairYz saaih%yakar ko saahsa AaOr saahsa AaOr rcanaa%mak }jaa- kao doKkr AaScaya- haota hO ik kOsao ek ikSaaor kvaiya~I¸ idnaoSanaMidnaI caaOriDyaa¸ p`oma AaOr saaOndya- ko tnmaya raga gaanao vaalaI¸ jaIvana kao caunaaOtI samaJa jaInao ka jaaoKma ]zatI tmaama ivaraoQaI pirisqaityaaoM maoM Kud kao saabaut bacaatI – saRjana krtI rhI. torh vaYa- kI Aayau sao gaVgaIt ilaKnao vaalaI idnaoSanaMidnaI jaI nao ek lambaI saaih%ya yaa~a ko daOrana krIba pcaasa CaoTI–baD,I pustkoM ilaKIM¸ ijanamaoM khanaI¸ ]pnyaasa¸ kivataeM Aaid Saaimala hOM. yaaoM idnaoSanaMidnaI jaI ka khnaa hO ik maOM Apnao Gar kI caardIvaarI kao laaMGa nahIM saktI¸ Apnao hI vaatayana sao ijatnaa doKa¸ ]tnaa ilaKa¸ laoikna ]naka vaatayana AakaSa jaOsaa ivastar ilae hOM¸ tBaI tao ]samaoM kovala ]naka hI ijayaa Baaogaa dja- nahIM hOM¸ bailk ek baD,o samaaja ko WnW¸ tnaava¸ vyavasqaa ko p`Sna¸ s~I Aismata¸ saMGaYa- evaM svaPnaaoM sao jauD,o gamBaIr savaalaataoM kI pD,tala BaI kI ga[- hO. ]nakI kivataAaoM maoM hI nahIM¸ ]nako Aa%makqaa%mak ]pnyaasaaoM maoM BaI ]nako gaaiJana AnauBava¸ gahrI Antd-RiYT¸ vaOcaairk }jaa- AaOr saMvaodnaa%mak Gana%va imalata hO. ]nhaoMnao jaIvana ko k[- rMga doKo¸ syaah safod¸ [nd`QanauYaIÑ kBaI p`oma maoM maIra AaOr raQaa¸ bana tnmaya Baava sao gaIt gaae¸ kBaI ip`ya kI p`tIxaa maoM jaIvana 'jaagatI hu[- rat' hao gayaaÑ sauvaNa- ipMjaro maoM kOd haokr pairvaairk p`pMcaaoM¸ AvamaananaaAaoM¸ ]poxaaAaoM ko dMSa saho¸ AignapirxaaeM dIM¸ pr Kud kao ibaKrnao nahIM idyaa. daiya%va inaBaae AaOr saca kI tlaaSa krtI rhI. AaiKr @yaa hO s~I jaIvana ka mama- AaOr Aqa-Æ 'naarI'¸ 'ivavaSa ijandigayaaoM ka pMjaIkRt Sabd' @yaaoM hOMÆ' ]nakI rcanaaAaoM ko ihMsak pSauAaoM ko naaKUnaaoM sao naaocaI ga[- baiccayaaoM kI caIKoM hOM¸ pr Apnao du:KaoM sao inastar panao ka saahsa BaI hO. idnaoSanaMidnaI jaI ka saaih%ya hI nahIM ]naka vyai>gat BaI inarntr bahnao vaalaI nadI ka–saa hO. ca+anaaoM kI prvaah na kr bahnaa¸ inarntr saRjanart rhnaaÑ – kBaI gaUZ, gamBaIr¸ daSa-inak¸ kBaI maaM¸ bahna¸ naanaI dadI sao sahja¸ sarla AaOr p`oimalaÑ Aap Gar Aae tao ]nakI maohmaananavaajaI Aapkao iBagaaoe ibanaa nahIM rhogaI. kBaI maUD, maoM AaeM tao hMsaaeMgaI¸ gaudgaudaeMgaI BaIÑ eosaI snaohI dIdI idnaoSanaMidnaI jaI sao saaxaa%kar kovala AnauBava sao hI tallauk rKta hO. ifr BaI ]nasao kuC baatoM maOMnao kIM¸ ]nhaoMnao ]%tr BaI ide¸ saaqa hI kha¸ 'maora jaIvana tao¸ KulaI iktaba hO¸ maOMnao Apnao baaro maoM kuC nahIM iCpayaa."

laoikna @yaa saba kuC khnaa samBava haota hOÆ saba kuC ]MDola kr tao manauYya ir> hao jaaegaa @yaaoMik manauYya kao[- jaD, pa~ nahIM hO¸ vah ir> nahIM haota. tBaI tao dIdI ABaI BaI kuC khnaa caahtI hOM¸ kafI kuC khnao ko baad BaIÑ ]nasao hu[- baatcaIt ko kuC AMSa Aapko ilaeÑ

cand`kanta : p`oma¸ samap-Na AaOr jaIvana sao BarpUr 'Sabanama' ko gaV gaItaoM sao Sau$Aat kr¸ ApnaI taja,atrIna pustk¸ 'Aba maOM naacaMU nahIM gaaopala' tk AapkI saaz ko krIba kRityaaM p`kaiSat hao caukI hOM. saaih%ya kI k[- ivaQaaAaoM maoM¸ badlato samaya AaOr samaaja maoM vyai> ko WnW–tnaava¸ raga–ivaraga¸ sambanQaaoM ko ivaGaTna¸ pIiZ,yaaoM ko Antiva-raoQa¸ s~I ivamaSa- AaOr tmaama ivaYayaaoM pr Aapnao AnauBava ko tap sao tpI rcanaaeM ilaKI hOM AaOr ek lambao Arsao sao Aap saaih%ya jagat maoM ApnaI saiËya BaagaIdarI inaBaatI Aa[- hOM¸ [sa laoKkIya }jaa- kI Ajas~ Qaara ka s~aot khaM hOMÆ @yaa kBaI Aapnao [sa pr saaocaa ik vao kaOna–saI isqaityaaM yaa karNa qao ijanhaoMnao Aapkao laoKna ko ilae ]ksaayaa.

id•na• Dalaimayaa : kanta¸ jaIvana kI lambaI¸ }baD,–KabaD,¸ saD,k pr cala kr¸ maOM jahaM phMucaI hMU¸ vahaM sao pICo mauD, kr doKtI hMU tao patI hMU ik bahut CaoTI ]ma` maoM maOM laIk sao hT kr calanao lagaI qaI. ek ivaica~–saI ]dasaI AaOr Akolaapna mauJao Gaoro rhta qaa. [sa mana:isqait ko ilae maorI BaItrI baunaavaT¸ saaoca¸ saMvaodnaa¸ svaPna evaM AakaMxaaAaoM ko saaqa¸ baa( pirisqaityaaM BaI ijammaodarI rhI haoMgaI¸ jaIvana kI phlaI–phlaI smaRityaaM maR%yau kI pRYzBaUima maoM sao p`armBa hu[-¸ @yaaoMik maoro janma ko turnt baad maorI maaM [tnaI baImaar hu[- ik na mauJao dUQa iplaa sakIM AaOr na hIM mauJao saMBaala sakIM. maOM nainahala maoM plaI. maamaa nao bahut Pyaar idyaa pr vao jaldI hI gauja,r gae. bacapna maoM mauJao SaItlaa ka p`kaop huAa ijasanao caohro pr inaSaana CaoD, ide. [sasao mauJao jabardst ka^mplaO@sa huAa. [sako ilae irStodarI maorI maaM kao kzGaro maoM KD,a krto ik ]sanao zIk sao [laaja nahIM krvaayaa. Aba SaadI maoM baaQaa AaegaI¸ [%yaaid. [na saba baataoM sao maOM JaMuJalaa ]ztI mana du:KI BaI hao jaata. ]nhIM idnaaoM maOMnao p`it&a–saI kI ik maOM iksaI ko saamanao p`dSa-na nahIM k$MgaI. irvaajaaoM sao baMQaI SaadI na krko pZMUgaI¸ iSaixaka banaMUgaI. ]sa idna sao maora jaIvana badla gayaa. maamaa ko Gar sao Apnao Gar laaOTnao pr BaI maOM Gar maoM AjanabaI–saI mahsaUsa krnao lagaI. ]na idnaaoM Alaga–Alaga rhnaa¸ GaMTaoM baOzo saaocanaa¸ maora svaBaava hI hao gayaa. ek Aantirk yauw–saa cala rha qaa maoro BaItr. tba tk ivaiQavat pZ,a[- BaI nahIM hu[- qaI maorI pr ihndI AcCI qaI AaOr pZ,nao ka SaaOk qaa.baarh vaYa- kI Aayau maoM maOMnao ek laoK ilaKa jaao maoro iptajaI kao bahut psand Aayaa. ]nhaoMnao mauJao barabar ilaKnao ko ilae p`ao%saaiht ikyaa. ]sa samaya doSa maoM AMga`ojaaoM ko iva$w gaaMQaI jaI nao Aandaolana Sau$ kr idyaa qaa. maoro mana maoM BaI doSa p``oma kI lahr ]zI AaOr maOM rajanaIit maoM jaanao kI saaocanao lagaI. pr vao idna pda- p`qaa ko idna qao. maora baahr jaanaa AsamBava–saa hI qaa. nainahala maoM jaOna Qama- ka baaolabaalaa qaa AaOr Gar maoM vaOYNavamaagaI- maanyataAaoM – prmpraAaoM ka palana haota qaa. eosao maoM maOM vaOYNava samp`daya ko vallaBaacaaya- ko p`oma AaOr Bai> kI Aaor AakiYa-t hu[-. raQaa–kRYNa ko p`oma ko p`amaaiNak [ithasa – kavya ko pnnao plaTtI rhtI. tBaI ek hadsaa huAa ijasanao mauJao klama pkD,nao kao ivavaSa ikyaa AaOr maOM ilaKtI ga[-.

cand`kanta : ja$r vah eosaa hadsaa rha haogaa ijasanao Aapko Antma-na kao maqaa AaOr Aap maoM Aa%mamaui> ko ilae CTpTahT Bar dI. tBaI AapkI klama nao p`oma AaOr saaOndya- sao labaroja,¸ Baavaakula gaV gaItaoM¸ kao janma idyaa. ijanamaoM raQaa–kRYNa ka ]%kT p`oma hO¸ maIra kI ivarhjanya Aakulata hO. 'Sabanama' AaOr maaOi>kmaala' gaVgaIt saMga`haoM maoM¸ laaOikk sao AlaaOikk haoto p`oma kI duina-vaar AiBavyai> hO. Aapnao p`oma ko ivaYaya maoM kha hO¸ 'p`oma¸ tU hI ivaSva maoM mahana sa%ya hO¸ pUNa- saaOndya- AaOr icarntna p`kaSa hO.' ]namaoM dOihk tap AaOr EaRMgaairk AnauBaUityaaM BaI hOM¸ yahaM pazk ko mana maoM ek svaaBaaivak–saa p`Sna ]zta hO eosao p`oma ka AaQaar kao[- dohQaarI haogaa. yah BaI ik laaOikk p`oma kao AlaaOikk $p donao ko @yaa karNa hao sakto hOMÆ @yaa ]sa samaya kI saamaaijak vaja-naaeM¸ yaa Cayaavaad–rhsyavaad ka p`BaavaÆ yaa p`oma kI vah carma–AnauBaUit¸ jaao laaOikk maoM samaatI nahIM qaIÆ

id•na• Dalaimayaa : tumanao mauJao pZ,a hO kanta¸ jaanatI hao¸ maora jaIvana ek KulaI iktaba hO. ApnaI rcanaaAaoM maoM¸ caaho vah kivata hao yaa ]pnyaasa¸ maOMnao Apnao ijae Baaogao AnauBavaaoM ka saaxya pazkaoM ko samaxa p`stut ikyaa hO. yah BaI iCpayaa nahIM¸ ik ikSaaoravasqaa maoM maOMnao ek p`aOZ,¸ AakYa-k evaM saudRZ, vyai>%va ko QanaI pu$Ya sao p`oma ikyaa. vao ivaQaur qao¸ daobaara ivavaah nahIM krnaa caahto qao. ]nako [Mkar nao mauJao gahra Qa@ka phMucaayaa. vah [tnaa BayaMkr AaGaat qaa maoro ilae ik maOM Aa%mah%yaa tk krnao kI saaocanao lagaI. maoro iSaxak ko raoknao¸ samaJaanao pr vah hadsaa haoto–haoto bacaa. yah p`oma maoro Aantirk Aist%va sao eosao jauD,a jaOsao kbanQa sao isarÑ [sanao maorI Aa%maa kao ivastar AaOr mauJao jaIvana ko AaGaat sahnao kI Sai> dI. laaOikk – AlaaOikk ko p`Sna pr¸ maOM yah maanatI hMU ik maanavaIya p`oma AaOr saaOMdya- maoM jaba gauNaaoM ka AaraopNa haota hO¸ tao vah ]sao dova%va p`dana krta hO. AMt:krNa ko ibamba–p`itibamba banato hOM¸ tU 'maOM' AaOr maOM 'tU' banakr AiBanna hao jaato hOM. p`oma maoM vahI carmaao%kYa- ka xaNa haota hO. vah samaya¸ sqaana¸ pirvaoSa svaIkar yaa AsvaIkar sao pro kI caIja hO. Apnao ]da%t $p maoM p`oma 'vasauQaOva kuTumbakma' kI jaD,oM majabaUt krta hO. yah saMskRit ko &ana maoM fMUka huAa baIja maM~ hO. Aaja BaI p`oma hI maora maM~ hO. p`oma ivahIna–duinayaa mauJao KaoKlaI naja,r AatI hO. maoro laoKna ko maUla maoM p`oma hI hO.

cand`kanta : jaanatI hMU dIdI¸ tBaI tao Aaja BaI Aap p`oma kivataeM ilaK laotI hOM. AcCa¸ yah bata[e¸ jaba bahut kma ]ma` maoM Aapko gaV gaItaoM nao Aapkao p`isaiw dI¸ mahadovaI vamaa- jaOsaI isaw kvaiya~I nao Aapkao saraha¸ pnd`h–saaolah vaYa- kI Aayau maoM Aapkao sao@sairyaa purskar imalaa¸ tba Aapkao kOsaa lagaaÆ ]sa CaoTI vaya maoM pu$Yaao%tmadasa TNDna¸ ramakumaar vamaa-¸ jaOnaond`¸ p`omacand jaOsao baD,o saaih%yakaraoM kI sarahnaa panaa sacamauca baD,I baat hO. baccana jaI nao tao ApnaI Aa%makqaa maoM Aapka ij,aË krto hue ilaKa BaI hO ik ]na idnaaoM Aapko 'gaV kavya kI baD,I QaUma qaI¸' ]sa samaya ko saaihi%yak maahaOla kI kuC smaRityaaM hmaaro saaqa baaMiTe.

id•na•Dalaimayaa : purskar nao mauJao qaaoD,a AaScaya- maoM ja$r Dalaa¸ @yaaoMik maOM Apnao laoKna maoM hI tnmaya rhtI qaI. baahr bahut kma jaatI qaI. mahadovaI jaI sao maorI maulaakat [ndaOr saaih%ya sammaolana maoM hu[-¸ jahaM TNDna jaI nao mauJao gaVkavya pZ,nao ko ilae baulaayaa qaa. Gar sao baahr inaklanao AaOr baD,o saaih%yakaraoM ko saamanao rcanaa pZ,nao ka vah maora phlaa maaOka qaa. ]sa gaIt kI phlaI AaOr AaiKrI pMi> mauJao Aaja BaI yaad hO.

cand`kanta : saunaa[e naÑ

id•naM• Dalaimayaa : vah pMi> kuC [sa trh qaIM¸
'kalaantr maoM kao[- pUCo¸ idnaoSa kaOna qaI
tao khnaa¸ ik vah ek p`oimaka qaI.'

cand`kanta : bahut kma SabdaoM maoM Aapnao Apnao kao pirBaaiYat ikyaa. ja$r saunanao vaalao p`Baaivat hue haoMgao.

id•na• Dalaimayaa : hue tao haoMgao¸ @yaaoMik ]sa va> mahadovaI baD,I Aa%maIyata sao mauJasao imalaIM. mauJasao kha¸ Apnao saaro gaV kavya ]nhoM Baoja dMU. pZ, tao vao mauJao phlao BaI caukI qaIM. ]sako baad maOMnao ]na kivataAaoM kao 'Sabanama' pustk maoM p`kaiSat haonao pr hI doKa. purskar ko ilae BaI pustk ]nhaoMnao hI BaojaI qaI. vah ]sa vaYa- kI sava-EaoYz pustk GaaoiYat kI ga[- qaI. ramakumaar vamaa- nao pustk kI BaUimaka ilaKI qaI¸ yah mauJao baad maoM maalaUma huAa. maoro pasa p`SaMsakaoM ko p~ Aato qao¸ AKbaaraoM maoM naama Cpta qaa. p`sannata tao haotI qaI¸ pr maorI pRYzBaUima ]dasaInata kI hI qaI. iksaI kI maR%yau doKkr baImaar hao jaatI qaI. mana baohd saMvaodnaSaIla qaa. saaihi%yak maahaOla tao baD,a Aa%maIya qaa.

cand`kanta : Aapko laoKna pr Gar pirvaar¸ ]sa samaya ko samaaja kI @yaa p`itiËyaa rhIÆ ]sa samaya tao kao[- laD,kI ek p~ BaI ilaKtI tao Sak ko Gaoro maoM AatI qaI.

id•na• Dalaimayaa : Gar maoM ipta ko Aitir> mauJao samaJanao vaalaa kao[- nahIM qaa. [tr laaoga khto¸ pUva- janma maoM¸ maOM kao[- gaaopI rhI hao}MgaI¸ yaa gaaopI ka )dya laokr pOda hu[- hMU. maoro ipta jaI mauJao barabar ilaKnao ko ilae p`ao%saaiht krto. samaaja kI cacaa- kI AaMca mauJa tk phMucanao nahIM doto qao.

cand`kanta : ApnaI ip`ya ivaQaa gaVgaIt kao CaoD, kivata evaM ]pnyaasa ilaKnao ko pICo kaOna sao karNa yaa dbaava rhoÆ

id•na•Dalaimayaa : ek baar Da^• pd\maisaMh kmalaoSa nao maora [nTrvyaU ilayaa AaOr mauJao sacaot ikyaa ik gaV kavya kI ivaQaa Aba samaaPtp`aya hO. maOM kuC AaOr ilaKnao ka p`yaasa k$M. maOM tba baD,I inaraSa hu[- @yaaoMik gaVgaIt maorI ip`ya ivaQaa qaI. ]nako bahut Aaga`h krnao pr maOMnao Cndaobaw kivataeM ilaKIM. baad maoM ]naka BaI yauga baIt gayaa. tba Aaja kI kivataeM ilaKnao kI kaoiSaSa kI. samaya ko saaqa kavya ivaQaaAaoM maoM pirvat-na Aae. maOM BaI SaOlaI¸ iSalp AaOr AiBavyai> ko maaQyamaaoM maoM pirvat-na laatI rhI¸ Anya ivaQaaAaoM kao BaI Apnaayaa. caotna AaOr AQa-caotna ko BaItr kI k[- AMtyaa-~aeM maOMnao kivata¸ khanaI AaOr ]pnyaasaaoM maoM gaMUqa dIM. ]pnyaasa ilaKnao ko ilae maoro baccaaoM nao BaI maora haOsalaa baZ,ayaa. idnakr jaI nao maoro phlao ]pnyaasa kI KUba p`SaMsaa kI. drAsala maoro jaIvana AaOr jagat ko ivaivaQavaNaI- AnauBava ek ivaQaa maoM AT nahIM pae¸ yah BaI ]pnyaasa ilaKnao ka karNa banaa. ijatnaa ivastar ]pnyaasa ko baD,o kOnavaasa pr samBava hO ]tnaa gaVgaIt maoM nahIM.

cand`kanta : Aap gaaMQaI evaM naoh$ sao p`Baaivat qaI. rajanaIit maoM Aakr raYT/ kI saovaa krnaa caahtI qaIM. naoh$ sao Aapka p~ vyavahar BaI huAa. ]nhaoMnao Aapkao laaogaaoM sao imalanao kI salaah BaI dI AaOr Aapnao 'duphiryaa ko fUla' kavya naoh$ kao samaip-t ikyaa. ifr Acaanak eosaa @yaa huAa ik Apnao praoM sao AakaSa taOlanao kI [cCa rKnao vaalaI yauvaa kvaiya~I nao¸ svaNa- jaiTla iklao kI kOd AaOr QartI ko eoSvaya- Baaoga kao caunaaÆ @yaa ]sanao ApnaI saImaaeM Aap nahIM banaa[-Æ

id•na• Dalaimayaa : doKao kanta¸ manauYya jaao banata hO¸ ]sao banaanao maoM ]sako ivacaar¸ p`itbawtaeM AaOr AakaMxaaeM hI nahIM¸ dI ga[- pirisqaityaaM BaI ijammaodar haotI hOM. to[-sa–caaObaIsa vaYa- kI ]ma` tk¸ maorI¸ ivavaah na krnao kI ijad tao calaI¸ jabaik hmaaro rajasqaana maoM [sa samaya pnd`h–saaolah kI ]ma` tk laD,ikyaaoM ka ivavaah ja$rI maanaa jaata qaa. pr baad maoM¸ jaba maorI pZ,a[- BaI pUrI hu[-¸ maOM samaaja maoM cacaa- ka ivaYaya bana ga[-. [tnaa ik maoro maata–ipta kI icantaeM baZ,tI ga[-M. ]nhaoMnao mauJao samaJaayaa¸ manaayaa. maoro karNa vao du:KI haoM¸ maOM yah BaI nahIM caahtI qaI. halaaMik ivavaah ko ilae mana maoM kao[- ]%kMza nahIM qaIM¸ ifr BaI maOM pirisqaityaaoM ko dbaava sao ivavaah ko ilae tOyaar hao ga[-. [sa baIca Dalaimayaa jaI jaao maoro gaVgaItaoM sao p`Baaivat qao¸ maoro ipta ko pasa ivavaah ka p`stava Baoja cauko qao. phlaI baar tao maOMnao [sa p`stava kao zukra idyaa qaa. pr jaba – dUsarI baar ]naka p`stava Aayaa tao maOMnao ]sa pr ivacaar ikyaa. Gar–pirvaar vaalaaoM nao Dalaimayaa jaI kI baD,I ]ma` AaOr bahup%naIva`tI haonao ko karNa [sa ivavaah ka ivaraoQa ikyaa¸ pr mauJao lagaa¸ yah ivavaah maanava–mana ko AQyayana ka Kasaa ivaYaya rhogaa. mana maoM p`Sna BaI ]zo¸ ik k[- ivavaahaoM ko baad BaI vao santuYT @yaaoM nahIM hOMÆ saao kuC maora kaOtUhla–Baava AaOr kuC pirisqaityaaM¸ [sa ivavaah ko karNa banao. ]sa va> yah nahIM saaocaa ik maOM ApnaI saImaaeM Aap banaa rhI hMU¸ bailk ek caunaaOtI kI trh hI psa ivavaah kao svaIkar ikyaa ik ek QanaI–maanaI ]Vaogapit kI [sa ivavaah EaRMKlaa kao maOM raok laMUgaI.

cand`kanta : yaanaI ik Aapnao Apnao jaIvana ko saaqa ek e@sapoirmaoMT ikyaa. Saayad yah saaocakr ik jaao p`oma AapkI rga–rga maoM gaIt banakr gaMUja rha qaa¸ ]sasao ]nhoM [tnaa Bar doMgaI ik BaTkna ko ilae kao[- gaMujaa[Sa hI na rhoÆ @yaa yah saaoca¸ ek saxama pu$Ya ko Ahma\ AaOr rIit–naIit sao Tkrava kI isqait pOda krnao vaalaa nahIM qaaÆ ek maQyamavagaI-ya pirvaar kI Aa%masajaga laD,kI ko }McaI hvaolaI ko iBanna pirvaoSa maoM Apnao kao khaM payaaÆ @yaa hmaoM bataeMgaI ik Aapka e@sapoirmaoMT khaM tk safla huAaÆ

id•na•Dalaimayaa : [sa ivavaah ko pICo ek caunaaOtI ka Baava ja$r qaa¸ pr yah BaI saca hO ik ivavaah ko naama pr yah ek samaJaaOta BaI qaa. iksaI hd tk p`yaaoga BaI kh sakto hOM. hma saba jaIvana ko saaqa p`yaaoga tao krto hI hOM. ]samaoM saflata imalao yaa na imalao¸ yah Alaga baat hO. ]sa samaya kI mana:isqait ko ivaYaya maoM kh caukI hMU. haM¸ yah BaI saca hO ik saoz jaI kI hvaolaI maoM Aakr maOM qaaoD,I 'naanaPlasa' ja$r hu[-. TaTa–ibarlaa ko baad Dalaimayaa jaI ka baD,o pUMjaIpityaaoM maoM tIsara naama qaa. vyaavasaaiyak $p sao vao safla qao¸ k[- $pvatI pi%nayaaM qaIM¸ pr ifr BaI AtRPt qao. ]naka vyai>%va mauJao ivaraoQaaoM AaOr ivaraoQaaBaasaaoM sao pUNa- lagata. ek trf dRZ,, inaScayaI¸ baD,o vyaapar AaOr baD,o pirvaar kao AnauSaasana sao calaanao kI xamata rKnao vaalao¸ dUsarI Aaor sarla AaOr p`SaMsakaoM pr ja,$rt sao jyaada ivaSvaasa krnao vaalaoÑ s~I ivaYayak ivacaar tao ]nako p@ko saamantI hI qao. maoro Aanao sao ]namaoM kao[- Kasa pirvat-na nahIM Aayaa. drAsala mauJao saozjaI ko Gar Aakr na Apnaa kt-vya samaJa maoM Aayaa¸ na Apnaa sqaanaÑ yahaM saba kuC maoro ipta ko Gar sao Alaga qaa¸ bailk ivaprIt qaa.

cand`kanta : @yaa Aapnao saoz jaI tk Apnao ivacaar phMucaanao kI kaoiSaSa kIÆ iksaI trh ]nhoM badlanao yaa kuC sauJaava donao ka p`yaasaÆ

id•na•Dalaimayaa : psaMd tao ]nhaoMnao mauJao ikyaa qaa¸ ijatnaa maana–sammaana ek pMUjaIpit ko Gar maoM samBava qaa¸ vah BaI idyaa. pr ]nakI Anya sapi%nayaaoM evaM kuTuimbayaaoM ko ilae tao maOM ek 'Aa]T–saa[Dr' hI qaI. pZ,I–ilaKI¸ kivata ilaKnao vaalaI¸ ijasakI kd` baMQao–ZMko saMskaraoM–maanyataAaoM vaalao sampnna maarvaaD,I pirvaaraoM maoM nahIM qaI¸ Kasakr ]VaogapityaaoM ko GaranaaoM maoM. vahaM s~I ek vastu qaI¸ Anaok sauK saaQanaaoM¸ sampnnataAaoM kI p`tIk¸ ek vastu BarÑ pit kao p`Baaivat krnao yaa ]nhoM kuC sauJaava donao kI baat tao vahaM haotI hO jahaM ivacaaraoM ka qaaoD,a bahut tada%mya hao. yahaM eosaa nahIM qaa. ivacaaraoM AaOr Baava saMvaodna ko str pr hma dao Alaga–Alaga Qa`uvaaoM pr KD,o qao. maOMnao ]nhoM rajanaIit kI trf qaaoD,a p`oirt ja$r ikyaa¸ kuC pi~kaeM BaI inakalaIM¸ pr yahaM BaI vao caaplaUsaaoM sao iGaro rho. ek baD,o ]Vaogapit AaOr bauiwjaIvaI haonao ko saaqa¸ vao qaaoD,o kana ko kccao BaI qao. rajanaIitk AaOr vyaavasaaiyak str pr Aae saMkTaoM¸ mauk_maaoM kao Jaolanao ka Admya saahsa qaa. mah%vaakaMxaaeM ]nhoM baohd vyast rKtIM¸ ek Ba`amak sampUNa-ta ka Baava ]nhoM s~I mana kao samaJanao nahIM dota qaa. raomaaMsa kI vahaM gaMujaa[Sa hI nahIM qaI. eosao maoM maorI saMvaodnaSaIlata kMud hao ga[-. ek AdRSya dIvaar qaI hmaaro manaaoM ko baIca¸ ik maOM ]nako Antr kao CU nahIM saktI qaI. maOM ]nako AadoSa–]pdoSa saunatI. ]nako ]%qaana–ptna maoM ]nako krIba Aanaa caahtI¸ pr vao hr isqait maoM saamaanya banao rhto. ]nako banaae vaatavarNa maoM jaItI¸ maOM ivaica~ sao Baya sao iGarI rhtI AaOr ekakI mahsaUsa krtI. ek baMTo hue pit ko Aitir> maoro pasa kuC nahIM qaa. maOMnao Apnao ]pnyaasa¸ 'mauJao maaf krnaa' va Anya Aa%makqaa%mak ]pnyaasaaoM maoM Apnaa ijayaa–Baaogaa jaIvana dja- kr idyaa hO.

cand`kanta : Aapka Apnao pit sao¸ tmaama p`oma AaOr Eawa ko baavajaUd ivacaaraoM ko str pr iBannata AaOr Saayad ivaraoQa BaI rha. eosao maoM AapkI p`itiËyaa @yaa khtI qaIÆ ek p%naI AaOr maaM ko $p maoM Aap Apnao kao iktnaI safla patI hOMÆ

id•na• Dalaimayaa : maOM k[- jagah kh caukI hMU ik maOM na ek safla p%naI bana pa[- AaOr na baccaaoM ko ilae hI kuC ivaSaoYa kr pa[-. k[- pi%nayaaoM maoM baMTo pit kI p`tIxaa maoM jaIvana ek jaagatI hu[- rat bana gayaa. ]nako AadSaao-M ko Anau$p svayaM kao Zala nahIM sakI @yaaoMik maOM samaJa hI nahIM sakI ik vao mauJasao @yaa caahto hOM. vao saIta–saaiva~I¸ satI AnausaUyaa ko ]dahrNa doto¸ ]nakI piva~ta AaOr %yaaga kI baat krto¸ maOM mana hI mana Aaht haotI. kaSa¸ maOM samaJaa patI ik saIta ka ivaraoQa sa%yavaana– saaiva~I ka p`gaaZ, p`omaÑ vao tk- saunanao kao tOyaar nahIM qao. vyavahar maoM nama` qao pr svayaM kao sava-& BaI maanato qao¸ 'hma [-saa sao BaI xamaaSaIla hOM dovaI.' 'pit¸ kOsaa BaI hao p%naI ]naka Apmaana kro tao ]sao nak- kI yaatnaa BaaoganaI pD,tI hO.' vao jaba eosao vaa@ya baaolato¸ tao maoro saaocao hue maQaur xaNa vyaqa- hao jaato. maOM Kud kao ]nako AnaU$p Zalanao kI kaoiSaSa BaI krtI¸ Apnao Andr Cae vasant kao samaoTnao kI kaoiSaSa krtI. laoikna pit ko snaoh maoM ihssaodarI KTktI. [sao s~I saulaBa [-Yyaa- kh saktI hao. hr s~I pit pr ekC~ AiQakar caahtI hO¸ maoro pasa donao kao bahut qaa pr laonao vaalaa [sa sabasao baoKbar qaa. maOM kMuizt hao ga[-. pr maOMnao Kud kao AaoCa nahIM haonao idyaa. QaIro–QaIro Antja-gat maoM laaOT Aa[-. kivataAaoM maoM ApnaI vyaqaa–kqaa vya> krnao lagaI. baD,o Gar ko p`pMca¸ bahupi%nayaaoM kI ivaDmbanaaeM¸ AakaMxaaeM¸ ]poxaaeM¸ raga–WoYa saba doK–Jaolao. bailk Apnaa naama yaSa BaI pit kI dohrI pr caZ,a idyaa. Apnao kt-vya inaBaae¸ maaM banaI¸ maatR%va jaagaI pr vaa%salya kI QaaraeM inasaRt nahIM hu[-. baccaaoM kao maOMnao Apnaa dUQa nahIM iplaayaa. maora mana bahut ]Woilat rhta qaa AaOr maOM baccaaoM kao inaraSaa%mak CayaaAaoM sao dUr rKnaa caahtI qaI. maora mama%va ]nako ilae qaa¸ doK–roK BaI krtI qaI pr AiQakaMSa samaya vao da[yaaoM–naaOkraoM kI ihfaja,t maoM rhto. gaRhsqaI ko kamaaoM maoM maorI $ica nahIM qaI¸ gaRihNaI ka raola BaI zIk sao nahIM inaBaa. basa saba gauja,rta gayaa. maaM ko $p maoM iktnaI safla rhI nahIM jaanatI¸ pr maoro baccao saMskarvaana hOM. ApnaI banaa[- laIkaoM pr calato hue snaohsaU~aoM sao baMQao hOM. maoro saMGaYa- kala maoM maoro baccaaoM AaOr maoro Baa[yaaoM nao hmaoSaa maora saaqa idyaa hO. bahU nao tao Pyaar sao baaMQaa AaOr Gar ko ]%trdaiya%vaaoM sao mau> kr idyaa¸ ijasasao maOM laoKna kma- krnao ka samaya pa sakI.

cand`kanta : AaOVaoigak Garanao maoM rhkr Qana kao Aap iktnaa mah%va dotI hOMÆ @yaa Aap maanatI hOM Qana sao saBaI sauK KrIdo jaa sako hOMÆ

id•na•Dalaimayaa : kanta¸ Aaja ko yauga maoM jaInao ko ilae Qana kI AavaSyakta kao nakara nahIM jaa sakta. ABaavaaoM maoM maOMnao kBaI jaInaa nahIM caaha. pr yah BaI saca hO ik Qana kI ApnaI saImaaeM hOM. vah manauYya ko mana kI Saaint nahIM KrId sakta. maOMnao Qana kao ]tnaa hI mah%va idyaa¸ ijatnaa vah vyai> kao svaaiBamaana sao jaInao maoM sahayak haotI hO. dUsaraoM ko Aagao haqa fOlaanao kI naaObat nahIM AanaI caaihe¸ [sasao na kovala vyai> ko samauicat ivakasa kI samBaavanaaeM K%ma haotI hO¸ bailk saaih%ya saRjana–p`kaSana maoM BaI baaQaaeM AatI hOM.

cand`kanta : AapkI phlaI–phlaI kRityaaoM 'Sabanama'¸ 'maaOi>k maala'¸ 'duphiryaa ko fUla'¸ 'vaMSaIrva' Aaid maoM jaIvana ka ]llaasa hO. p`kRit–p`oma–saaOndya-–dSa-na saBaI ek ivaraT raga maoM gaMuqao hOM¸ pr 'Sava-rI' tk Aato–Aato ]namaoM¸ ³Aapko hI SabdaoM maoM´ 'Anyamanaskta' Aa[- hO. [sako karNa @yaa rho haoMgaoÆ

id•na•Dalaimayaa : karNa tao maoro jaIvana kI badlaI hu[- pirisqaityaaoM maoM hI qao. 'Sabanama' ko samaya maOM KulatI hu[- pustk ko p`qama pRYz kI trh qaI. hMsaI–KuSaI Baro vasant AaOr iKlatI kilayaaoM jaOsao ivacaar qao. maora samaya maoro AiQakar maoM qaa. pr ivavaah ko baad¸ isqaityaaM bahut badla ga[-. [tnaI ik maOMnao klpnaa BaI nahIM kI qaI. maOM prvaSa–saI hao ga[- qaI. calatI qaI – pr caala maorI nahIM qaI. haoMz ihlato qao¸ pr vaaNaI dUsaro kI haotI qaI. mauJao ek idna BaI na lagaa ik yah ivaSaalakaya Gar maora hO. baD,a vyaapar¸ sapi%nayaaM¸ saamantI pirvaoSa AaOr pit kI ]poxaa¸ GarolaU p`pMca Aaid ko baIca maora mah%vaakaMxaI ]nmau> mana¸ ]na pirisqaityaaoM sao saamaMjasya sqaaipt nahIM kr saka. maOM ApnaI hI Aa%maa sao¸ hr pla pUCo jaanao vaalao p`SnaaoM sao ibaMQaI rhtI. Saayad mana–hI–mana Apnao inaNa-ya pr BaI xaubQa rhtI. maOM kaoiSaSa krnao pr BaI inakT nahIM jaa pa[-. phlao Aija-t ikyaa yaSa ]na dIvaaraoM maoM ima+I huAa jaa rha qaa. Qana–vaOBava maoro ekkIpna ko Aagao ima+I laganao lagaa qaa. hr caIja AQaUrI¸ ApUNa- lagatI¸ na ivagat BaUla patI qaI na vat-maana saQata qaa. eosaI isqait maoM¸ saaMsaairk maayaajaala maoM fMsaI¸ Anyamanask hao ga[- qaI. laoKna hI maorI SarNasqalaI qaI. ]saI maoM Antma-na kao ]D,olatI qaI. tao jaOsaI¸ isqaityaaM qaI¸ vaOsaa hI p`itibamba saaih%ya maoM haogaa. maora laoKna tao ijayaa huAa saca hI hO.

cand`kanta : hvaolaI kI }McaI dIvaaraoM¸ AnauSaasanaaoM¸ p`pMcaaoM¸ vasaIyataoM–mauk_maaoM va Qana ko baMTvaaro maoM QaaMQailayaaoM AaOr sabasao }pr ]poxaa AaOr ekkIpna¸ ko GauTna Baro pirvaoSa maoM rhkr BaI Aap saRjanart rhIM. vaOsao pirvaoSa maoM tao kao[- BaI klpnaaSaIla¸ p`oimala s~I yaa tao BaItr hI BaItr GauT jaatI¸ yaa samaJaaOto pr idmaaga ko iDbbao kao band kr eoSvaya- Baaoga maoM rma jaatI. prntu Aapnao ApnaI jaIvanaI Sai> AaOr saaoca kao Qaar dokr¸ Apnao BaItr ko rcanaakar kao ijanda rKa. ek baMQao–ZMko samaaja maoM¸ jahaM Gar kI baat baahr phMucaanaa ApraQa samaJaa jaata qaa¸ Aapnao caar Aa%makqaa%mak ]pnyaasa ilaKkr¸ na kovala Apnao AnauBaUt yaqaaqa- kao hI svar idyaa¸ bailk hvaoilayaaoM kI laaOh dIvaaraoM maoM kOd¸ is~yaaoM kI ivaDmbanaaAaoM AaOr Agalao kao Qvast krnao vaalao saamantI AhM kI pirNaityaaoM kao BaI prIixat–ivaSlaoiYat ikyaa. yah saba ilaKnao ko ilae Apnao Aapkao kOsao tOyaar ikyaaÆ

id•na•Dalaimayaa : maoro ilae BaI isqaityaaoM sao pda- ]zakr inajaI saca saava-jainak banaanaa Aasaana nahIM qaa. [sako ilae maOMnao Apnao mana kao majabaUt kr ilayaa. ik khanaI maoM Baaogaa yaqaaqa- hI ilaKnaa hO. svayaM kao BaI mau> krnaa hO AaOr [sa bahanao pUro s~I vaga- kI isqaityaaoM–pirisqaityaaoM¸ ]nakI Gaat–p`itGaat sao ]pjao WnW–tnaava AaOr p`SnaaoM kao samaaja ko saamanao ]jaagar krnaa hO.

cand`kanta : mauJao maaf krnaa¸ kMdIla ka QauAaM¸ AahaoM kI baOsaaiKyaaM AaOr¸ AaOr saUrja DUba gayaa. yao ek hI kqaa ko caar KND hOM. [namaoM Aapka jaIvana gaMuqaa huAa hO¸ [nhoM Aapnao Aa%makqaa na kh kr¸ Aa%makqaa%mak ]pnyaasa @yaaoM khaÆ

id•na• Dalaimayaa : 'Aa%makqaa%mak ]pnyaasa' ilaKto samaya laoKk Baaogao hue sa%ya kao [-maanadarI sao pazkaoM ko saamanao rKta hI hO¸ saaqa hI iksaI vyai> ivaSaoYa ko p`it kTuta yaa WoYa Baava nahIM¸ @yaaoMik yahaM jaIivat vyai> ]pnyaasa ko pa~ banakr¸ pUro samaaja ka p`itinaiQa%va krto hOM¸ vao ApnaI vyai>gat saM&a ko }pr ]zkr saamaaijak p`SnaaoM sao jauD, jaato hOM. 'iCpava–durava' kI naIityaaM Apnaanao kI ja$rt nahIM pD,tI.

cand`kanta : [na caar Aa%makqaa%mak ]pnyaasaaoM ko ivaYaya maoM Aapnao ilaKa hO ik 'maOM [na ]pnyaasaaoM ko maaQyama sao naayak ko jaIvana ko Aqa- AaOr Aist%va kI Kaoja krnaa caahtI hMU'¸ jabaik [namaoM saamaMtI samaaja kI $Z, naOitkta AaOr )dbaindyaaoM maoM jaItI is~yaaoM kI vyaqaa–kqaa baohd maaima-k ZMga sao AiBavya> hu[- hO. [sa pr kuC khoM.

id•na•Dalaimayaa : haM¸ yah sahI hO ik ]pnyaasa maOMnao naayak ko ivaivaQa $p¸ svaBaava AaOr ]nako jaIvana maoM Aa[- caunaaOityaaoM kao samaJanao ko ilae ilaKo. maOM ek bahuAayaamaI vyai> ko cair~ AaOr jaIvana ko ivaraoQaaBaasaaoM ka ivaSlaoYaNa–pirxaNa kr ]nako jaIvana–dSa-na kao samaJanaa caahtI qaI. jaaihr hO ]nasao jauD,I is~yaaoM ko sauK–du:KaoM kI hD,tala BaI haonaa ja$rI qaI. ]na is~yaaoM maoM maOM BaI ek qaI¸ ijasanao QaueM kao pIkr Aaga kao ijanda rKa AaOr Apnao Aapkao AMQaoro maoM DUbanao sao bacaayaa. ApnaI naaiD,yaaoM maoM KuBao hue kaMTaoM kao inakala kr¸ ek lambaI naIMd laonao kI p`iËyaa hO maora laoKna. laoikna ApnaI gaaqaa ko maaQyama sao¸ samaaja maoM s~I kI jagah¸ ]sako vajaUd ka BaI Aaklana ikyaa hO maOMnao. jahaM naayak ko gauNaaoM¸ ]nako QaOya- AaOr dRZ, saMklp kI p`SaMsaa kI¸ vahaM ]nakI kimayaaoM kao BaI naja,rAMdaja, nahIM ikyaa. bahu ivavaah–p`qaa kI maOMnao Ba%sa-naa kI. ]nakI s~IivaYayak ivacaarQaara¸ ik 'hmaaro saMga tuma piva~ hao ga[- hao'¸ jaOsao vaa@yaaoM ka ivaraoQa BaI ikyaa hO. yah BaI pa~aoM ko maaQyama sao spYT ikyaa hO ik s~I ko ilae pOsaa hI Aintma sa%ya nahIM hO. vah Apnao pit sao p`oma¸ ivaSvaasa AaOr AntrMgata kI hkdar hO AaOr ]sakI ApnaI ek inajaI phcaana hO. vah saamaana kI gazrI jaOsaI baojaana vastu nahIM¸ ik ]sao ijasa trh ]zaAao¸ ibazaAao¸ kao[- fk- nahIM pD,ta. yah BaI khnao kI kaoiSaSa kI hO ik Qanavaana kI naIityaaoM maoM kao[- Aa%maBaavanaa nahIM haotI. vahaM AaOrt sadOva Baya maoM jaItI hO. naarI ka [stomaala hI haota hO vahaM¸ caaho saMtit ko ilae yaa ApnaI Aa%matRiPt ko ilae.

cand`kanta : Aa%makqaa%mak ]pnyaasaaoM ko baad Aapnao 'fUla ka dd-'¸ 'AaMK imacaaOlaI' AaOr 'marjaIvaa' Aaid ]pnyaasa ilaKo [namaoM Aap svayaM sao baahr Aakr¸ ]sa s~I samaaja sao tadamya krnao lagaI hO ijasamaoM baMQanaaoM¸ jakD,naaoM sao maui> kI CTpTahT hI nahIM¸ Admya saahsa BaI hO. AaMK imacaaOlaI kI roNau kI¸ Aapko hI SabdaoM maoM khMU tao¸ 'ApnaI hI ija,d AaOr ApnaI jaOsaI duinayaa banaanao ka BaUt savaar qaa¸ vah samaaja ko banao banaae Z,aMcao kao taoD,naa caahtI hO. ivavaah AaOr sao@sa ko baaro maoM ]sako ivacaar naarI maui>vaadI s~I–ivamaSa- kI ihmaayaityaaoM kao pICo CaoD, doto hOM. 'p`oma ek mau> inaJa-r hO¸ ivavaah ek AMQaa kuAaM¸ ijasamaoM ClaaMga lagaakr vyai> kueM ka maoMZ,k bana kr rh jaata hO'¸ jaOsao vaa@ya jama-na ga`Iyar AaOr saImaaona d baaoAar ko ivacaaraoM sao maola Kato hOM. 'marjaIvaa' kI yaamanaa sao saamaMtI pirvaar kI tanaaSaaihyaaoM sao laD,nao AaOr Apnao Aist%va kao p`maaiNat krnao ka saahsa hO vah ApnaI maaM sao BaI khtI hO¸ 'maaM¸ tuma dUsaraoM sao Drao mat¸ Bayamau> hao jaaAao'¸ @yaa [na pa~aoM ko maaQyama sao¸ Aap pu$Ya vaca-sva kI AityaaoM AaOr saamaaijak jakD,naaoM ka ivaraoQa krnaa caahtI hOM¸ yaa kuC AaOr khnaa caahtI hOMÆ

id•na•Dalaimayaa : doKao kanta¸ yah ]pnyaasa ilaKto samaya maOMnao yah nahIM saaocaa ik maOM [na ]pnyaasaaoM ko maaQyama sao ApnaI kao[- BaItrI iri> Barnaa caahtI hMU yaa pu$Ya vaca-sva kao kao[- caunaaOtI do rhI hMU. [sa khanaI kao ilaKto ja$r kuC p`Sna mana maoM qao¸ ijanako ]%tr tlaaSa rhI qaI¸ naarI saidyaaoM tk pu$Ya kI AaËmakta sahtI Aa[- hO. saihYNauta¸ SaIla¸ saMtaoYa AaOr %yaaga ka pircaya dotI Aa[- hO. pr Aba ]sakI maUkta samaaPt hao ga[- hO AaOr vah ivaraoQaI svar ]zanao lagaI hO. yah saba svaaBaaivak hO. laoikna yah BaI saca hO ik s~I–pu$Ya ek–dUsaro ko pUrk hOM. pu$Ya kao s~I ko Aist%va kao AMgaIkar kr laonaa caaihe. ]sa pr maailakanaa AiQakar na rKkr ]sao ima~ AaOr maaga-dSaI- ka djaa- donaa caaihe. ]sakI bauiw k[- Aqaao-M maoM¸ k[- AvasaraoM pr pu$Ya sao AiQak tIva` haotI hO. maatR%va tao ]sao QaOya- kI p`itmaUit- banaa dota hO. ]saka AQaUrapna¸ Gar hao yaa baahr¸ saBaI jagah samasyaaeM pOda krta hO. daonaaoM ko jaIvana maoM ek–dUsaro kao ]saka daya dokr jaIvana maoM saamaMjasya sqaaipt krnaa hO. yahI saba baatoM khnao kI kaoiSaSa kI ga[- hO.

cand`kanta : AcCa dIdI Aap ek laMbao samaya sao saRjana kr rhI hOM. [sa baIca saaih%ya maoM k[- p`vaRi%tyaaM¸ ga[- ivaQaaAaoM¸ vaadaoM nao janma ilayaa¸ ivaSaoYa KaMcaaoM maoM baaMQa kr kivata khanaI ilaKI ga[-¸ Aist%vavaad¸ p`yaaogavaad¸ na[- khanaI¸ AkhanaI¸ samaantr khanaI Aaid sao haoto hue Aaja saaih%ya pr ]%tr AaQauinakta AaOr BaUmaMDlaIkrNa Ca gayaa hO. saaih%ya maoM [sa saba ka @yaa mah%va hO AaOr Aaja [saI tojaI sao badlato daOr maoM hmaaro saamanao kaOna–saI caunaaOityaaM hOMÆ saaih%ya pr maIiD,yaa ko p`Baava pr Aapko ivacaar @yaa hOMÆ

id•na•Dalaimayaa : jaba sao maOMnao laoKna Sau$ ikyaa¸ tba sao samaya ko saaqa p`vaRi%tyaaM badlaIM. saaih%ya ka baaQya klaovar¸ AiBavyai> kI SaOilayaaM¸ iSalp–ivaQaaeM badlaIM¸ saaih%ya pr kBaI kamaU¸ kaFka¸ AaOr saa~- Ca gae¸ kBaI igansabagaa- Aaja ]%tr AaQauinakta hO¸ pr laoKna ApnaI inabaa-Qa gait sao calata rha. samaya Apnao saaqa na[- caunaaOityaaM laata hO AaOr rcanaakar isqaityaaoM–pa~aoM kao kond` maoM rKkr ]nasao $–ba–$ haota hO. p`Sna krta hO¸ ivaraoQaIÑ jaao BaI rcanaakar vaadaoM kao ma_onaja,r rKkr rcanaa krta hO¸ vah ]sa vaad ka pOMflaoT Balao banao¸ rcanaa nahIM banatI. rcanaa ko maUla maoM rcanaakar ka svaanauBaUt yaqaaqa- hI haota hO. caaho vah ]saka Apnaa Baaogaa huAa hao yaa thoidla sao mahsaUsa ikyaa hao. hmaaro saamanao Aaja sabasao baD,a saMkT tao hmaarI naYT haotI maUlya vyavasqaa AaOr piScama ka AMQaanaukrNa hO. BaUmaMDlaIkrNa nao ivaSva kao krIba laakr hmaoM ek baD,I ibaradrI ka ihssaa banaayaa¸ pr [samaoM hma ApnaI saaMskRitk phcaana Kaonao lagao hOM. baaja,arvaad nao hmaoM Apnaa gaulaama banaa ilayaa hO. ]pBaao>avaadI tM~ s~I kao svatM~ta ko naama pr¸ ]saka ]pyaaoga hI kr rha hO.

maIiD,yaa¸ [MTrnaoT nao hmaaro ilae &ana ko War Kaola ide¸ pr hmaarI saMvaodnaaAaoM kao kMud BaI kr idyaa. hmaara samaya caunaaOityaaoM ka hI samaya hO. caaho vah s~I ko AiQakaraoM sao jauD,I haoM¸

poja 13

vaga-–vaNa- sao jauD,I haoM¸ dilataoM–SaaoiYataoM kI haoM yaa baZ,tI hu[- saamp`daiyak Sai>yaaoM kI hmaoM BaartIya dSa-na¸ maoM hI [nako samaaQaana ZMUZ,nao haoMgao¸ @yaaoMik hmaarI BaartIya AvaQaarNaa 'vasauQaOva kuTumbakma\' kI AvaQaarNaa hO. hmaarI saihYNauta ekta ka saU~ hO. hr Qama- ko AnauyaaiyayaaoM kao samaana $p sao flanao–fUlanao kI svatn~ta hmaaro dSa-na maoM hOM. hmaoM ]sao sahI ZMga sao pirBaaiYat krnaa haogaa. piScama ka AnQaanaukrNa CaoD,kr Apnao samaaja kI samasyaaAaoM kao doKnaa¸ samaJanaa haogaa. saamaaijak yaqaaqa- kao mahsaUsa kr hma jaao BaI ilaKto hOM¸ vahI p`amaaiNak haota hO¸ ]saI ko baIca sao saaih%ya janma laota hO AaOr caunaaOityaaoM ka saamanaa krnao ka saahsa BaI jauTata hO. SaoYa saba va@tI baatoM hOM.

cand`kanta : tbako saaih%ya saMsaar AaOr Aaja ko saaih%ya jagat maoM Aap @yaa Antr patI hOÆ purskaraoM kI naIit AaOr samaIxaa ko ivaYaya maoM AapkI rayaÆ

id•na•Dalaimayaa : Antr tao samaya AaOr vyai> maoM Aata hO¸ saaih%ya tao manauYya ko sauK–du:K sao¸ icarkala sao jauD,a Aayaa hO. maoro Sau$AatI laoKna ko samaya¸ baD,o rcanaakar nae rcanaakaraoM kao p`ao%saaiht krto qao. iksaI maoM rcanaa%makta naja,r AatI tao ]sao p~–pi~kaAaoM maoM p`kaiSat BaI krto AaOr purskaraoM sao BaI navaaja,to. Aaja paTI-baaja,I¸ igaraohbandI AaOr Baa[-–BatIjaavaad saaih%ya kao BaI ga`sa rha hO. AcCI rcanaaeM¸ yaaoM dor–savaor Apnaa daya patI hOM pr A@sar saaih%ya kI rajanaIit krnao vaalao Apnao sambanQaaoM kao Baunaato naja,r Aato hOM. purskar bahut hao gae hOM¸ pr yahaM kI kao[- naIit spYT nahIM hOM. samaIxaa ka hala tao AaOr BaI Kraba hO. kuC hI samaIxak rcanaa pZ, kr ]sakI vyaa#yaa krto hOM¸ AiQakaMSa samaIxaa ko naama pr KanaapUit- hI krto naja,r Aato hOM.

cand`kanta : Aapnao Apnao ivapula laoKna maoM svaanauBaUt ko saaqa¸ sambanQaaoM kI Aa[rnaI¸ pIiZ,yaaoM ko AMtrala¸ Aa[DoMiTTI Ëa[isasa Aaid pr k[- ]pnyaasa ilaKo. s~I–ivamaSa- sao jauD,I 'AaMK imacaaOlaI'¸ 'marjaIvaa' jaOsaI saSa> rcanaaeM ilaKIM. s~I kI 'Bayamaui>' ko p`yaasa BaI Aapko saaih%ya maoM dja- hOM. @yaa karNa hO ik sauQaI samaIxakaoM ka Qyaana [na ]pnyaasaaoM kI Aaor nahIM gayaaÆ yahaM tk ik s~I maui> ko JaMDabardaraoM ka BaI nahIMÆ AapkI p`itiËyaaÆ

id•na•Dalaimayaa : maOMnao samaya AaOr samaaja kI iva$ptaAaoM–ivaDmbanaaAaoM kao gahra[- sao mahsaUsa ikyaa hO. Ba`YTacaar¸ baoraoja,gaarI AiSaxaa s~I ko p`it ABaI BaI daoyama djao- kI naagairk haonao ka Baava pu$Ya samaaja maoM vyaaPt hOM. kovala kanaUna nahIM saamaaijak caotnaa [sao badla saktI hO. s~I maoM maOMnao Anant samBaavanaaeM doKI hOM. vah Gar pirvaar hI nahIM¸ raYT/ kI QaurI hO¸ ]sao ]icar AiQakar AaOr svatn~ta donaI haogaIÑ vah svayaM kao p`maaiNat krnaa caahtI hO. samaIxakaoM s~I ko JaMDavardaraoM kI rIitnaIityaaoM sao maOM ivacailat nahIM haotI. vah ]nakI samasyaa hO. laoKna Kra hao tao samaIxaa kI ja$rt nahIM¸ pazk ]saka mah%va samaJata hO AaOr ]sasao p`Baaivat BaI haota hO."

cand`kanta : "gaVgaItaoM kI p`oimala naaiyaka¸ raQaa AaOr maIra jaOsaI p`oma dIvaanaI¸ saRjana kI lambaI vaIiQayaaoM sao gauja,rtI saamaaijak ivaYamataAaoM¸ BaUK¸ daird`ya AaOr vaOiSvak icantaAaoM sao jauD, ga[-. Anaok kqaakRityaaM¸ kavya pustkoM AaOr dja-naaoM ]pnyaasa rcao¸ ijanakI BaaYaa–SaOlaI ka vaOivaQya¸ pirYkar saMvaQa-na sacamauca caaOMkanao vaalaa hO. 'Sabanama' AaOr 'Aba maOM naacaMU nahIM gaaopala' lagata nahIM ek hI rcanaakar kI kRityaaM hOM. [sa BaaiYak vaOivaQya ko ilae Aapkao p`orNaa khaM sao imalaIÆ

id•na•Dalaimayaa : kanta¸ hr ivaYaya¸ hr BaavasaMvaodna ApnaI AiBavyai> ko ilae ivaSaoYa BaaYaa iSalp caahta hO¸ bailk pirvaoSa¸ p`kRit¸ isqaityaaM¸ AaOr pa~ ApnaI iBannataAaoM ko karNa AiBavyai> kao BaI [nd`QanauYaI rMga doto hOM¸ khIM kaomala SabdavalaI¸ khIM KaMTI KurdurI BaaYaa¸ khIM laaoksaMskRit ko [sa rMga maoM pgaI BaaYaa. rcanaakar tao pa~aoM kI mana:isqait ko pICo calata hO. vahI ]sao p`oirt krta hO.

cand`kanta : ApnaI rcanaa p`iËyaa ko ivaYaya maoM kuC khoM.

id•na•Dalaimayaa : rcanaa p`iËyaa baD,I jaiTla p`iËyaa hO. [sakI Sau$Aat tao hmaaro Avacaotna maoM iksaI naamaalaUma xaNa maoM hI haotI hO. jaIvana maoM ijayaa Baaogaa jaba AiBavya> haonao ko ilae kagaja pr ]trta hO¸ tba vah hmaaro AnauSaasana maoM nahIM ATkta bailk ]sa rcanaa%mak tnaava sao gaujarto hue hma ]sa xaNa ka [Mtja,ar krto hOM jaba vah rcanaa ka $p laokr hmaoM tnaava mau> kro. yaaoM jaba hmaaro haqa maoM klama haotI hO AaOr maistYk maoM BaavaaoM AaOr ivacaaraoM ka Aavaoga¸ vahI maora saja-naa%mak xaNa haota hO. tba laoKnaI ek p`vaah maoM bahtI hO laoikna eosao xaNa baIca–baIca maoM hI Aato hOM¸ kBaI–kBaI tao lambao Antrala ko baad.

cand`kanta : Aapnao kha hO ik svaaMt:sauKaya laoKna krtI hMU¸ pr Aap baD,o s~I samaaja kI maui> ko ilae BaI baocaOna idKtI hOM bailk SaaoiYat dilat ko ilae BaI Aap icaintt naja,r AatI hOM. Aap khtI BaI hOM¸ "maOM raoja hI gaatI hMU.
]na Ajanmao baccaaoM ko ilae
ijanhoM kaoKaoM kI tlaaSa hO
naabaailaga baccaaoM ko ilae

poja 14
jaao ihMsak pSauAaoM ko naaKUnaaoM sao naaocaI ga[- hOM
ija,MdgaI AaOr samaaja sao inavaa-isat.'
ek trf svaaMt:sauK¸ dUsarI Aaor gahna saamaaijak saraokar. @yaa khIM ivaraoQaaBaasa naja,r nahIM AataÆ

id•na•Dalaimayaa : maora laoKna maoro jaIvana ko K+o–AnauBavaaoM ko tap sao tpa hO. p`oma [sakI QaurI hO. vah p`oma¸ jaao Apnao ]da%t $p maoM pUro ivaSva kao ek Gaoro maoM lao Aata hO. maOMnao p`oma AaOr maui> ko svaPna doKo hOM¸ vao maoro ilae BaI hOM AaOr ek baD,o samaaja ko ilae BaI. ]samaoM maoro du:K ko saaqa saBaI vaMicataoM dilataoM ko du:K jauD,o hOM. yaaoM tulasaIdasa nao BaI rGaunaaqa gaaqaa svaaMt:sauKaya ilaKI qaI pr vah gaayaa baD,o pazk vaga- kI gaaqaa bana ga[- qaI. ifr vyai> samaaja kI ek [ka[- hO¸ ]sasao Alaga nahIM. maOM samaaja ko saraokaraoM sao Alaga kOsao hao saktI hMUÆ ek laoKk ko $p maoM tao maOM¸ pUrI maanavaIyata ko p`it p`itbaw hMU.

cand`kanta : yaid ek baar ifr jaIvana imalao tao ]sao iksa $p mao jaInaa caahoMgaIÆ

id•na•Dalaimayaa : jaIvana dubaara imalao yaa na imalao¸ [sako ivaYaya maoM kao[- nahIM jaanata. yaaoM tao ijana AjaanaI ~asaidyaaoM ka saamanaa mauJao krnaa pD,a hO¸ ]nhoM doMKUM tao Saayad janma laonaa hI nahIM caahMUgaI. ifr BaI yaid eosaa huAa tao maOM ApnaI vyaavahairk AaOr maanaisak BaUlaaoM kao sauQaarnao ko ilae idnaoSanaMidnaI banakr hI jaInaa caahMUgaI¸ kaoro kagaja, pr na[- [baart ilaKMUgaI. [sa jaIvana ko eDvaoMcaraoM sao dUr rhkr¸ kovala ApnaI trh jaIkr ApnaI hI vyaa#yaa k$MgaI. Saaint AaOr saukUna kI rah pr calaMUgaI. saBaI pRYz Aba tk maOMnao dUsaraoM ko ilae Kaolao hOM¸ Aba ek pRYz Apnao ilae BaI rKMUgaI. inaSCla isqait maoM rhkr pUNa-ivarama tk phMucanao ko saaQana jauTa}MgaI. [sa jaIvana maoM jaao na kr pa[-¸ ]sao krnao ka p`yaasa k$MgaI. Saayad rajanaIit maoM jaakr AatMk¸ laUTpaT AaOr balaa%kar ga`st doSakI maui> ko ilae kuC kama krnaa caahMU. [sa jaIvana maoM jaao svaPna raK hao gae ]nhoM saca tk lao jaanao maoM¸ [sa janma kI AsaflataAaoM¸ ivavaadaoM sao maui> pa}M. s~I $p maoM [sa janma maoM Asahaya AaOr kmajaaor rhI¸ tba saahsa sao jaInaa caahMUgaI. jaIvana kao Aqa- donao kI kaoiSaSa k$MgaI.

cand`kanta : dIdI¸ hmaoM tao nahIM lagata ik Aap [sa jaIvana maoM saahsahIna rhI hOM. eosaa haota tao Aap Apnao Aa%makqaa%mak ]pnyaasaaoM maoM saamantI samaaja kao AnaavaR%t kr laotIM. jaba¸ 'mauJao maaf krnaa' ]pnyaasa Dalaimayaa jaI nao naYT krvaa idyaa¸ ]sao Aapnao daobaara p`kaiSat krvaa kr Apnao saahsa AaOr dRZ, inaScaya ka hI ]dahrNa idyaa hO. Aapnao tmaama ivapirt pirisqaityaaoM maoM Apnao laoKna kao ijanda rKa AaOr samaya ko saraokaraoM sao jauD,I rhIM. '?caa' saMsqaa banaakr tao Aapnao Apnao [d-–igad- ek KUbasaUrt saaihi%yak maahaOla banaayaa hO¸ ijasamaoM na[- rcanaakaraoM kao Aap barabar laoKna ko ilae p`ao%saaiht krtI hOM. jaIvana kao tao saaqa-k kr hI idyaa hO. hmaaro ilae BaI p`orNaa ka s~aot hOM AapÑ Aba bata[e¸ Aagao @yaa ilaKnao ka [rada rKtI hOMÆ

id•na•Dalaimayaa : ApnaI Aa%makqaa Sau$ kr laI hO.

cand`kanta : yaanaI ik Aa%makqaa%mak ]pnyaasaaoM maoM kuC Anakha rh gayaa qaa.

id•na•Dalaimayaa : maOMnao kha na¸ saahsa kI kmaI rhI @yaaoMik mauJao lagata hO ABaI BaI bahut sao saca hOM¸ ijanhoM khnaa haogaa. vah maoro hI nahIM AaOraoM ko BaI hOM¸ ijanhoM $YT krnao ko ilae maOM Anakha rK ga[- qaI¸ Aba ³sa%yaaoM kao´ ]jaagar krnaa caahtI hMU¸ ijanhoM maOMnao Baaogaa hO taik maOM jaba [sa duinayaa sao ivada laMU tao ekdma saaf AaOr KalaI rhMU. mau> hao jaa}M tmaama Baya sao¸ ivaYaadaoM¸ ApUNa-taAaoM sao.

3020¸ sao@Tr 23¸
gauD,gaaMva – 122017

Kaoyaa huAa gaIt

idnaoSanaindnaI Dalaimayaa

iksaI Kaoyao hue gaIt kI Kaoja maoM maOMnao samast p`aNa–Sai> lagaa dI – klpnaa ko p`kaSa caIraoM sao idgvaQauAaoM kao sajaayaa¸ 'A' sao laokr '&' tk kI vaNa-maalaa sao AsaM#ya SabdaoM¸ SlaaokaoM¸ saU~aoM¸ kavya AaOr mahakavyaaoM kao CMdaoM maoM baaMQaa¸ ]nhoM rsaaoM kI trlata sao tind`la ikyaa.

pr vah AnaaoKa gaIt jaao AaozaoM pr Aanao ko pUva- hI BaavaaoM kI EaRMKlaaAaoM kao taoD, mau> hao gayaa¸ Aaja tk pkD, maoM nahIM Aayaa.

Kaoyao hue ]sa gaIt kao puna: jaaoD,nao maoM jaIvana gayaa¸ na jaanao iktnao BaavaI jaIvana AaOr jaaeMgao¸ Kaoyao hue gaIt kI Kaoja maoM. , , ,