| Enciklopedio Kalblanda > filozofio > Unamuno |
Unamuno
Mikaelo de UNAMUNO (1864-1936) (hispane, Miguel de
Unamuno) estas, kun Ortega y Gasset, unu el la plej influaj hispanaj
filozofoj de la jarcento XX. Li luktis pri la temo de fido kaj
racio, starinte inter la pasintaj mistikaj sanktuloj de Hispanio kaj la
estontaj ekzistencialistaj filozofoj de Euxropo, inter katolikismo kaj modernismo. Profesoro de la greka lingvo cxe
la Universitato de Salamanko, kaj poste la rektoro, li firme kaj
kuragxe staris kontraux la tirana registaro de Hispanio, rezultinte
en ekzilo al Francio en la 1920-oj kaj morto en la 1930-oj.
Li verkis poezion, romanojn kaj eseojn. La plej grava de lia verkaro
estas De la sento tragika de la vivo (1913), la konfeso
de sia filozofio. La vivo de Donkihxoto kaj Sancxo
(1905) estas detalan analizon de romanon de Cervanto. Sankta
Manuelo Bona, martiro (1931) estas filozofian romanon kiu
rakontas pri sacerdoto kiu luktas pri fido kaj dubo, kiu ne kredas al la
vivo eterna, sed predikas tion al siaj parohxanoj, "ne por mortigi
ilin". En La angoro de kristanismo (1924), Unamuno
klarigas kial lia kapo ne povis kredi al la kristanismo, kiun lia koro amis.
Kiel Tolstojo, Unamuno enviis la simplan fidon de la kamparano
sed estis tro modernista por esti ekleziano. Fido kaj dubo.
Laux Unamuno, la radiko de cxiu filozofio kaj cxiu religio --
fakte, de cxiu homa ago kaj penso -- estas la timo de morto kaj la
deziro por senmorteco. Famo, arto, mono, familio, plezuro, egoismo,
filozofio, Dio -- en cxiu ni sercxas (konscie aux subkonscie) ian
senmortecon aux, kiel Spinozo, konsolon pri
nia morteco. Homo, kiel Unamuno diras, estas la animalo, kiu gardas siajn
mortintojn. Aristotelo diras ke homo estas
la animalo politika, sed homo ja estas la animalo tragika.
Fido kaj Racio: Laux Akvino, fido
estas superracia sed ne kontrauxracia, sed laux Unamuno, gxi estas
superracia sed iafoje kontrauxracia. Ekzemple, la pruvo de Akvino
ke la homa animo estas senmorta (Summa Theologica I 75.1-6 (angle)), kiu nur
konvinkas la konvinkiton, ne la skeptikan homon de racio. Kaj, kvankam Spinozo kaj Niecxo penis pruvi racie la
senmortecon de iu parto de la animo, tio ne estas la "mi", kiun ni konscie
konas.
Cxar racio ne povas pruvi la senmortecon de la animo, gxi estas la
malamiko de homo, de vivo. Kaj racio, kiu komencis kiel la ora vojo al la
vero, en la fino detruas la veron per skeptikismo.
Unamuno staris inter du mondoj: inter la tradicia katolikismo de
Hispanio kaj la nova modernismo de Euxropo; inter fido kaj racio. Kaj li
vidis ke nek fido nek racio povas tute sati la homon: fido satas la koron
sed ne la kapon, dum racio satas la kapon sed ne la koron. Plue, fido estas
kontrauxracia kaj racio estas kontrauxfida. Tial nek racio nek fido povas
aux tute venki aux tute sati.
Lia solvo: De la sento tragiko de la vivo.
Iafoje esti silenta estas mensogi. Vi [generalo de Franko] venkos cxar
vi havas suficxan perforton. Sed vi ne konvinkos. Cxar por konvinki vi
devas persvadi. Kaj por persvadi vi devas havi tion, kion vi mankas: Racio
kaj Pravo.
La vivo estas dubo
Dio ne donu al vi pacon, sed donu al vi gloron!
Envio estas miloble pli malbona ol malsato, cxar gxi estas malsato
spirita. Se tio, kion ni nomas la problemon de vivo, la problemon de pano,
estas unufoje solvita, la tero farigxus infero per la eliro de pli perforta
formo de la lukto por travivo.
Verko
Diroj:
kaj la fido sen la dubo estas nur morto.
Ligiloj:
Originale verkita de Stefano KALB
je junio 1997.
~stefano@pobox.com/11.481 B 37 20:50:05