• ข้อมูลทั่วไป
  • โซเดียมเป็นเกลือแร่ที่มีคุณสมบัติเป็นด่าง มีความจำเป็นเกี่ยวกับของเหลวภายในร่างกาย นอกเหนือไปจากคลอไรน์ แคลเซียม แมกนีเซียม ฟอสฟอรัส และโปรตัสเซียม
  • ในจำนวนเกลือแร่ที่มีทั้งหมดในร่างกาย ประกอบด้วย โซเดียม 2% โปรตัสเซียม 5% และคลอไรน์ 3% โดยโซเดียมและคลอไรน์ จะอยู่ในรูปของเหลวซึ่งหุ้มรอบนอกผนังเซลล์ส่วนในผนังเซลล์จะประกอบด้วยโซเดียมและโปรตัสเซียมเป็นส่วนใหญ่ ของเหลวรอบนอกผนังเซลล์จะทำหน้าที่ควบคุมสมดุลยภาพและปริมาตรของของเหลว ด้วยแรงซึมผ่านผนังเซลล์ ( OSMOTIC PRESSURE) ส่วนไตทำหน้าที่ควบคุมความสมดุลของโซเดียมในเลือด โดยการควบคุมของฮอร์โมนจากต่อมอะดรีนัล ซึ่งเรียกว่า อัลโดสเตอรอน ( ADOSTERONE ) อีกทีหนึ่ง
  • โซเดียมที่เกินความต้องการ ไตจะขับออกทางปัสสาวะและจะออกทางเหงื่อเป็นที่น่าสังเกตอย่างยิ่งว่าโซเดียมที่ขับออกทางปัสสาวะจะเป็นตัวชี้ระดับของโซเดียมในร่างกาย ถ้ามีโซเดียมในปัสสาวะสูงหมายถึงมีโซเดียมมากในร่างกายมาก และถ้ามีโซเดียมในปัสสาวะน้อยแสดงว่ามีโซเดียมในร่างกายน้อยเช่นกัน
• ประโยชน์ต่อร่างกาย
  • เกี่ยวข้องกับการรักษาสมดุลกรดด่าง โดยโซเดียมไบคาร์บอเนต และโซเดียมฟอสเฟต ทำหน้าที่เป็นบัฟเฟอร์ที่สำคัญของเลือด ช่วยรักษาความเป็นกรด ด่างของเลือดให้คงที่
  • ควบคุมสมดุลระหว่างแคลเซียม และโปตัสเซียม เพื่อควบคุมหัวใจให้ทำหน้าที่ปกติและสม่ำเสมอ
  • เกี่ยวข้องกับการหดตัวของกล้ามเนื้อ โดยโซเดียมช่วยการส่งผ่านสัญญาณประสาท ( nerve impulse ) ไปยังกล้ามเนื้อเพื่อให้หดตัว
  • ช่วยรักษาให้แร่ธาตุอื่นที่มีอยู่ในเลือดละลาย เพื่อจะได้ไม่เกิดการจับเกาะตัวภายในเลือด
  • ทำงานร่วมกับคลอรีน ช่วยชำระล้างคาร์บอนไดออกไซด์ออกจากระบบ ส่งเสริมสุขภาพของเลือด น้ำเหลือง ให้อยู่ในสภาพที่สมบูรณ์
  • ทำหน้าที่ร่วมกับโปตัสเซียมในการควบคุมสมดุลน้ำและของสมดุลของเหลวภายในร่างกาย โดยโซเดียมในรูปแคทไออนจะรักษาความดันออสโมติคภายนอกเซลล์และโปตัสเซียมในรูปแคทไออนรักษาความดันออสโมติคภายในเซลล์
  • เกี่ยวข้องกับการซึมผ่านของสาร และการดูดซึมสารอาหารเข้าเซลล์
  • ช่วยฟอกคาร์บอนไดออกไซด์จากร่างกายและช่วยในการย่อย
  • จำเป็นสำหรับการผลิตกรดไฮโดรคลอริคในกระเพาะอาหารและช่วยระบบการย่อยอาหาร
  • ช่วยในการขนส่งกลูโคสผ่านเยื่อเซลล์
  • กระตุ้นประสาทให้ทำงาน และเป็นตัวเก็บเกลือแร่อื่นๆให้อยู่ในร่างกาย
• แหล่งที่พบ
  • โซเดียมพบมากในอาหารแทบทุกชนิด โดยเฉพาะโซเดียมคลอไรด์หรือเกลือและพบมากที่สุดในอาหารทะเล ปลา และเนื้อ สาหร่ายทะเลก็เป็นแหล่งของโซเดียมที่ดี นอกจากนี้จะพบในไข่ นมสด เนย เนยแข็ง น้ำมันพืช เมล็ดงา เมล็ดทานตะวัน ข้าวเจ้า รำข้าวสาลี ผักต่างๆ เช่น ผักคะน้า กะหล่ำปลี มะเขือเทศ แครอท หัวบีท ถั่วลันเตา มะม่วง หิมพานต์ และผลไม้สด เช่น มะม่วง สับปะรด เป็นต้น
• ปริมาณที่แนะนำ
  • ความต้องการของร่างกายต่อวัน
    

    ทารก	3 -5 เดือน	115-350 มิลลิกรัม
    เด็ก	6 - 11 เดือน	250-750 มิลลิกรัม
    	1 - 3 ปี	325-975 มิลลิกรัม
    	4 - 6 ปี	450-1300 มิลลิกรัม
    	7 - 9 ปี	600-1800 มิลลิกรัม
    	10 - 19 ปี	900-1700 มิลลิกรัม
    ผู้ใหญ่		1100-3300 มิลลิกรัม

• ผลของการขาด
  • การขาดมักจะไม่ปรากฎ เพราะอาหารทุกอย่างมีโซเดียม โดยเฉพาะในเนื้อสัตว์จะมีปริมาณมาก นอกจากนี้ไตสามารถดูดซึมกลับเมื่อโซเดียมในของเหลวภายในร่างกายต่ำลง ยกเว้นในกรณี ท้องเดินอาเจียนอย่างรุนแรงเหงื่อออกมาก ถ้าอัตราการสูญเสียโซเดียมสูงกว่าการเสียน้ำ จะทำให้ปริมาณโซเดียมในน้ำนอกเซลล์ลดลงมากกว่าปกติมีผลให้ความดันออสโมติคของของเหลวนอกเซลล์ลดลง น้ำในของเหลวนอกเซลล์จะเคลื่อนเข้าสู่ฃองเหลวภายในเซลล์เพื่อที่ความมดันออสโมติคของของเหลวภายนอกเซลล์จะได้สูงขึ้น เมื่อปริมาตรของของเหลวนอกเซลล์และพลาสมาลดลงความเข้มข้นของเม็ดเลือดแดงจะเพิ่มขึ้นซึ่งเป็นสาเหตุทำให้อ่อนเพลีย คลื่นไส้ ระบบประสาทผิดปกติ ความดันโลหิตลดลง และชีพจรจะเต้นเร็วขึ้น การทำงานของกล้ามเนื้อผิดปกติ ทำให้เป็นตะคริว ถ้าสูญเสียโซเดียมออกจากร่างกายมากๆ ทำให้ระบบไหลเวียนของเลือดและหัวใจล้มเหลวได้
• ผลของการได้รับมากไป
  • การมีโซเดียมมากเกินไปจะเป็นอันตรายต่อร่างกาย ซึ่งพบในคนที่สูญเสียน้ำมาก หรือได้รับน้ำในปริมาณที่จำกัด และในคนที่เป็นโรคเกี่ยวกับไตทำงานไม่ปรกติ ( nephrotic syndrome ) จึงทำให้มีการคั่งของโซเดียมความผิดปรกติที่พบ คือ
    • ร่างกายอยู่ในสภาวะบวมน้ำ
    • เป็นสาเหตุให้สูญเสียโปตัสเซียมออกไปทางปัสสาวะเพิ่มขึ้น ทำให้ร็สึกเหนื่อยตลอดเวลา
    • การเก็บน้ำภายในร่างกายผิดปรกติ เพราะการได้รับเกลือมากจะทำให้ปัสสาวะบ่อยขึ้น น้ำส่วนต่างๆของร่างกายถูกขับออกทางปัสสาวะเกิดภาวะคล้ายคนเป็นลมแดด
    • ระดับเกลือแร่ในเลือดสูงเกินไปตจะทำให้เลือดแข็งตัวได้ ซึ่งนำไปสู่ภาวะต่างๆ ที่เป็นอันตรายต่อร่างกาย เช่น เส้นเลือดในสมองตีบตัน ไตวาย หัวใจวาย
    • สนับสนุนให้ความดันเลือดสูง
• ข้อมูลอื่นๆ
  • การดูดซึม
    • ร่างกายได้รับโซเดียมส่วนใหญ่จากอาหารในรูปของเกลือคลอไรด์ ประมาณร้อยละ 95 ของโซเดียมที่กินเข้าไปจะถูกดูดซึมที่ลำไส้เล็กตอนต้น การดูดซึมโซเดียมต้องการพลังงาน หลังจากดูดซึมโซเดียมจะถูกส่งไปที่ไตโดยเลือด ซึ่งไตทำหน้าที่ควบคุมระดับโซเดียมในร่างกาย โดยไตจะกรองและส่งกลับไปที่เลือดในปริมาณที่ต้องการเพื่อที่จะรักษาระดับที่ร่างกายต้องการ ตามปรกติร้อยละ 90-95 ของโซเดียมที่บริโภคเข้าไปจะถูกขับออกทางปัสสาวะ มีจำนวนเล็กน้อยที่ขับออกทางผิวหนังและอุจจาระ อัลโดสเทอโรน ( aldosterone ) ซึ่งเป็นฮอร์โมนขับจากต่อมหมวกไต เป็นฮอร์โมนที่ควบคุมความเข้มข้นของโซเดียมในของเหลวนอกเซลล์ ถ้าความเข้มข้นของโซเดียมในของเหลวต่ำลงจะมีการกระต้นให้มีการผลิตฮอร์โมนอัลโดสเทอโรนเพิ่มขึ้น ฮอร์โมนจะผ่านกระแสโลหิตเข้าไปในไต ซึ่งจะมีผลให้การดูดซึมกลับของโซเดียมเพิ่มขึ้น การได้รับเกลือจากอาหารมากจะไปรบกวนการดูดซึมและการใช้อาหาร โดยเฉพาะอาหารโปรตีน การอาเจียน ท้องเดิน หรือเหงื่อออกมากมีผลทำให้โซเดียมถูกกำจัดระดับของโซเดียมในปัสสาวะจะสะท้อนถึงอาหารที่บริโภค ถ้าบริโภคอาหารที่มีโซเดียมสูง อัตราการขับถ่ายโซเดียมออกทางปัสสาวะจะสูงด้วย และถ้าบริโภคโซเดียมต่ำอัตราการขับโซเดียมก็จะต่ำด้วย
    • การขับโซเดียมออกทางผิวหนัง จุดประสงค์เพื่อระบายความร้อน และรักษาอุณหภูมิของร่างกายให้คงที่ปริมาณของโซเดียมที่ถูกขับออกไปกับเหงื่อขึ้นอยู่กับอุณหภูมิ สิ่งแวดล้อม อากาศร้อน เป็นไข้ หรือออกกำลังกายมากร่างกายจะเสียโซเดียมมาก
  • อาหารหรือสารเสริมฤทธิ์
    • คลอไรน์ แคลเซียม แมกนีเซียม ฟอสฟอรัส และโปตัสเซียม
    • วิตามินดี
  • อาหารหรือสารที่ต้านฤทธิ์
    • นีโอไมซิน ยาต้านเชื้อแบคทีเรีย หรือยาปฏิชีวนะ
    • ยาโคลซิซิน ยารักษาโรคเกาต์
    • ยาดังกล่าวนี้จะเพิ่มการขับถ่ายอุจจาระมากขึ้น ดังนั้นยาพวกนี้ไม่ควรรับประทานร่วมกับโซเดียม
  • การประเมิน
    • การประเมินภาวะโซเดียมในร่างกายโโยวิธีการวิเคราะห์ปริมาณโซเดียมในปัสสาวะที่เก็บในรอบ 24 ชั่วโมง สามารถประเมินปริมาณโซเดียมในอาหารที่บริโภคได้สูงถึง 95-98% แต่ปริมาณโซเดียมในปัสสาวะของแต่ละบุคคลมีความแตกต่างกันมากในแต่ละวัน คือจะมีค่าความแตกต่างสูงถึงประมาณ 30 % การเก็บปัสสาวะในรอบ 24 ชั่วโมง ของแต่ละบุคคลในบางครั้งเชื่อถือไม่ได้ จะต้องมีการติดตามควบคุมอย่างใกล้ชิด ฉะนั้นการประเมินภาวะโซเดียมในปัสสาวะ จะต้องทำการประเมินหลายๆวัน เพื่อที่จะให้ได้ค่าที่ถูกต้องที่สุด
    • ในการทำการศึกษาวิจัยเกี่ยวกับปริมาณโซเดียมและความดันโลหิต คณะผู้ได้ทดลองใช้สารเคมี para aminobenzoic acid ( PABA ) เป็น marker โดยให้ผู้ที่มารับการทดสอบรับประทาน PABA ในปริมาณที่ทราบน้ำหนักที่แน่นอน ก่อนเริ่มเก็บปัสสาวะ เมื่อเก็บปัสสาวะเสร็จแล้ว ตรวจสอบว่าเก็บปัสสาวะครบ 24 ชั่วโมงจริงหรือไม่ โดยการวิเคราะห์หาปริมาณ PABA ที่ถูกขับถ่ายออกมาในปัสสาวะด้วย จากการทดสอบโดยใช้ PABA เป็น marker ทำให้ลดจำนวนของผู้ที่มารับการทดสอบลงได้ โดยที่ไม่ต้องเผื่อจำนวนผู้ที่มารับการทดสอบเอาไว้เพื่อทิ้งไปในรายที่ไม่แน่ใจว่าจะเก็บปัสสาวะได้ครบถ้วนหรือไม่ ตั้งแต่เริ่มโครงการ และได้ผลของการประเมินที่ค่อนข้างถูกต้อง ทั้งนี้ จะต้องทำความเข้าใจและขอความร่วมมือจากผู้ที่มารับการทดสอบให้เป็นที่พอใจกันเสียก่อนเริ่มการเก็บตัวอย่าง